Meer oog voor de dove

Het is een wonder dat zij hier nog zitten en geloven, dacht dominee Tjerk van Dijk toen hij ruim twintig jaar geleden naast een doof echtpaar in de kerkbanken terechtkwam. Elke zondag kwamen de twee naar de diensten, maar het enige waaraan zij konden meedoen, was de collecte. ,,Het bidden en de preek ging helemaal aan hen voorbij. En ze konden niet zingen, want ze hoorden geen orgel.''

Sinds enkele jaren is Van Dijk als dovenpredikant actief onder doven en slechthorenden in de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt). Van Dijk heeft er veel voor over om 'zijn' mensen en hun plaatselijke gemeente dichter bij elkaar te brengen. ,,Er gebeurt al veel, maar soms echt te weinig.''

Van Dijk en zijn collega ds. Frans van Dijke, actief voor het gezamenlijke dovenpastoraat van de Protestantse Kerk in Nederland en de Christelijke Gereformeerde Kerken, hebben beiden ideeën hoe de integratie van doven en slechthorenden in de gemeente beter kan. Als het aan Van Dijk ligt, gaan predikanten in kerkdiensten álles projecteren: van bijbelgedeelte tot gebed en de volledige preek. Elke gemeente telt namelijk wel slechthorenden, ook al is dat bij de kerkenraad niet altijd bekend. Dat niet alle kerken in zijn kerkverband de projectiemogelijkheid benutten, is geen onwil, denkt Van Dijk. ,,Er is wel veel onbegrip. Veel mensen weten niet wat doven en slechthorenden meemaken.''

De predikant discussieert wel eens met kerkenraden over aanpassingen voor doven en slechthorenden. ,,Kerkenraadsleden zijn soms bang dat door alles te projecteren jongeren geen bijbel meer mee naar de kerk nemen. Ik vind dat een ander probleem. Bijbel lezen moeten jongeren thuis leren. Als het daar niet gebeurt, lezen ze in de kerk ook niet mee. Wanneer de kerkenraad daaraan iets wil doen, zal ze iets anders moeten bedenken. Volgens mij weegt zwaarder dat in de dienst doven of slechthorenden net zoveel mee kunnen maken als horenden.''

Predikanten hebben er moeite mee hun gebed en preek te projecteren of op papier uit te delen. ,,'Ik preek niet van papier', is dan het argument. Het gevolg is dat veel doven en slechthorenden er nog steeds voor spek en bonen bij zitten. Dat kan echt niet, vind ik. Zij zullen dan toch moeten leren iets voor deze mensen op papier te zetten.''

Volgens Van Dijke helpt dat niet altijd. ,,Dove mensen hebben van nature niet zo veel met gesproken en geschreven taal. Het soms poëtische of juist dogmatische taalgebruik van veel predikanten is voor hen knap lastig.'' Vooral degenen die doof geboren zijn, hebben meer met beeldende taal, aldus Van Dijke.

Claim

Zijn droom is dat in iedere plaatselijke gemeente iemand de gebarentaal beheerst. ,,Ik vind dat elke kerkenraad daar geld voor moet vrijmaken.'' Van Dijk zou verder graag zien dat beroepingscommissies rekening gaan houden met doven en slechthorenden en vragen wat zij van de predikant verwachten. Hij adviseert kerkenraden en doven en slechthorenden met elkaar te bespreken hoe eventuele problemen het beste kunnen worden opgelost. ,,Dat kan voor elke persoon weer anders zijn. Leer elkaar dus kennen. Het mooiste is als in elke gemeente een vaste contactpersoon namens de kerkenraad alle zaken voor een doof of slechthorend gemeentelid coördineert.''

Legt een enkeling dan niet een grote claim op de gemeente? Van Dijk: ,,Ik begrijp dat idee wel, maar ieder gemeentelid heeft toch een plek in de gemeente? Een horende moet alles kunnen meemaken. Dan geldt dat toch ook voor een dove of slechthorende? Hij is door de Here in die gemeente neergezet.'' Van Dijke stemt daarmee in. ,,Het is heel erg als de kerk geen oog heeft voor doven die vaak wat langzamer zijn in het volgen van gesproken taal. De kerk zou een slechte herder zijn als zij zich niet voor alle schapen op gelijke wijze wil inzetten.''

Doven en slechthorenden hebben soms het gevoel door hun omgeving te worden genegeerd. ,,Angst voor het onbekende'', is Van Dijkes analyse. ,,Met iemand in gesprek gaan die weinig of niets verstaat en anders dan anderen praat: dat is best een drempel. Tegelijk zijn horenden gewoon niet altijd alert genoeg. Ze hebben het vaak niet in de gaten als doven en slechthorenden buiten de boot vallen.''

Een van de taken van de dovenpredikanten is speciale kerkdiensten organiseren en leiden. In aangepaste of gecombineerde diensten is de hele gemeente bij elkaar, maar worden doven uit de regio uitgenodigd. Van Dijk: ,,Meestal ga ik voor in die diensten. Ik ondersteun dan alles met gebaren. En natuurlijk wordt alles geprojecteerd.'' De predikanten houden ook dovendiensten waar alleen doven en hun familie komen. ,,Dan gebeurt alles enkel in gebarentaal.''

Behalve het leiden van diensten hebben de predikanten een pastorale taak. Van Dijk bezoekt de ruim vijftig vrijgemaakte doven minimaal een of twee keer per jaar. ,,Dat hangt af van de plaatselijke situatie. Kan een gemeente het zelf goed aan, dan hoef ik minder vaak langs te komen. Er zijn ook doven waarmee ik elke maand contact heb.'' Steeds vaker gaat een ouderling mee op bezoek, om het contact met de plaatselijke gemeente vast te houden.

Dvd

Van Dijk werkt regelmatig aan de uitgave van bijbelstudiemateriaal voor doven en slechthorenden. Zo is kortgeleden op basis van een boek van dovendocent Piet Compaan de eerste dvd verschenen met verhalen over de apostel Paulus in gebarentaal. Bij Paulus een knecht van God schreef Van Dijk een bijbelstudieboekje voor persoonlijke en gezamenlijke bijbelstudies.

Ook Van Dijke legt samen met zijn collega's Adri Dingemanse en Berto de Graaf pastorale bezoeken af. Alleen hebben de Protestantse Kerk en de Christelijke Gereformeerde Kerken veel meer leden en dus ook meer doven. Van Dijke houdt het op zo'n 1400 adressen waar soms meerdere doven wonen.

Slechthorenden pastoraal bereiken is lastig, weten de beide predikanten. Van Dijke: ,,Eigenlijk is de problematiek van de slechthorenden wel groot. Voor veel slechthorenden is het vaak een grote stap om zich bij de doven te scharen en ze vinden vaak ook geen aansluiting bij de horenden. Als dovenpredikanten willen wij ons graag voor hen inzetten. Misschien hebben wij net iets meer specifieke bagage in huis om met slechthorenden te communiceren dan de reguliere predikant.''