Kan de kerk met minder waarheid toe?

Dick Schinkelshoek

Wat als je het niet eens wordt met elkaar? Ben je dan direct uitgepraat? Het kan helpen te weten welke ‘waarheidsopvatting’ je hebt. Een lesje filosofie.

Geef antwoord op onderstaande vraag:

Wie is de beste voetballer ter wereld?

a. Cristiano Ronaldo. Zonder twijfel. Dit jaar is de Portugese prof alwéér door wereldvoetbalbond FIFA uitgeroepen tot voetballer van het jaar. En dat voor de vijfde keer.

b. Ronaldo. Of Messi. Of misschien Neymar. Er bestaat ongetwijfeld een beste voetballer ter wereld. Maar precies vaststellen wie dat is en hoe je dat meet – dat is lastiger. Wat we wél zeker weten, is dat 99 procent van de voetballers níét de beste is.

c. De beste voetballer? Het ligt er maar aan in welke context je die vraag stelt. Kun je bijvoorbeeld het Braziliaanse voetbal wel vergelijken met de Europese competities? In de ene cultuur kan een voetballer de beste zijn, in een andere niet.

d. De een vindt Ronaldo de beste, de ander Messi, een derde z’n eigen zoontje dat bij de F’jes speelt. Dat is allemaal prima.

Is uw antwoord ‘a’? Gefeliciteerd, u bent wellicht een objectivist. Er kan maar één antwoord goed zijn, er is maar één objectieve waarheid. Die waarheid kun je te weten komen. Bijvoorbeeld door de Bijbel te lezen. Of door je verstand te gebruiken. Discussies dienen om mensen van deze ene waarheid te overtuigen. Uiteindelijk moeten alle neuzen dezelfde kant op staan.

Zegt u ‘b’? Vermoedelijk bent u dan een ‘waardenpluralist’. U erkent dat er één waarheid is. Maar die is vaak zo complex dat wij, beperkte mensen, die niet zomaar kennen. Dat betekent niet dat alle meningen oké zijn. Van de meeste antwoorden is namelijk duidelijk dat die in elk geval níét juist zijn (zoals van de meeste voetballers duidelijk is dat zij in elk geval níét de beste zijn). Misschien komen we door te discussiëren een beetje dichter bij de waarheid, maar helemaal eens worden we het nooit met elkaar. Dat is wellicht ook niet zo erg.

Is ‘c’ uw antwoord? Dan kunnen we u een ‘systeempluralist’ noemen: in de ene context, de ene cultuur, moet je het ene antwoord geven en in een heel andere cultuur, tegenover andere mensen, een heel ander antwoord. Uw visie verschilt van die van de relativist omdat er binnen de verschillende culturen wel degelijk een duidelijk antwoord mogelijk is.

Dan ‘d’. U bent een rasechte relativist. Er is geen objectieve waarheid; we kunnen die in elk geval niet te weten komen. Dus iedereen moet voor zichzelf zoeken wat voor hem zelf het juiste antwoord is.

Als je de gedachte loslaat dat er één objectieve waarheid is, die we allemaal kunnen kennen – kom je dan direct terecht in het relativisme van ‘je mag het allemaal zelf weten’? Met bovenstaande vierdeling heeft de Amerikaanse filosofe Susan Wolf in de jaren negentig betoogd dat dat niet hoeft. Moet je vaststellen dat het met dé waarheid niet zo simpel ligt, en dat (in bijvoorbeeld kerkelijke gemeenten) verschillen van mening onvermijdelijk zijn? Dan heeft het waarschijnlijk nog steeds zin om met elkaar over ‘de waarheid’ te blijven praten, stelt Wolf. Al is het maar om vast te stellen welk antwoord in jouw concrete geval (in de kerk, de maatschappij of …) het beste is, of welke kant het in elk geval níét op moet.