Kerken huiverig voor bemoeienis politiek bij sluiting
Deventer
Een kerkbestuurder zou zich waarschijnlijk een vreemde eend in de bijt voelen op het symposium over leegstand en dreigende leegstand van kerken en kloosters, donderdag in de Grote- of Lebuïnuskerk in Deventer. Het gaat namelijk niet over de vraag wat de kerk daarmee moet, kan of daarin nodig heeft, maar om de vraag wat de lokale overheid kan doen om de kerk in haar midden te houden. En daar heb je meteen de spanning te pakken, denkt Mirjam Blott, projectleider van de Agenda Toekomst Religieus Erfgoed onder wier vlag de bijeenkomst is belegd. ‘Wanneer een kerk leegt komt te staan, voelt de eigenaar: dit is míjn gebouw. Toch kan hij niet autonoom te werk gaan, omdat andere partijen zich ook betrokken voelen bij de kerk en op die manier emotioneel eigenaar zijn.’
kerkenvisie
Tijdens het symposium dachten zo’n honderddertig gemeenteambtenaren en andere beleidsmedewerkers na over hun rol bij leegstand van kerken en kloosters. Een aantal gemeenten deelt zijn visie en werkwijze, zoals de gemeente Deventer, die in 2013 een kerkenvisie opstelde. Jorien Kranendijk vertelt hoe belangrijk het is dat gemeente en kerkeigenaar elkaars taal leren spreken. ‘De lokale overheid ziet het kerkgebouw als vastgoed, iets waar je zakelijk mee omgaat. Kerkeigenaren echter hebben vaak het idee dat zij hun kerkgebouw in stand houden voor de gemeenschap en zien zichzelf dus niet slechts als zakelijke partner. Daardoor stappen beide partners het gesprek al in met een verschil.’ Wethouder Robin Hartogh Heijs neemt zelfs het woord ‘koudwatervrees’ in de mond als hij het heeft over het contact tussen kerkbesturen en de gemeente. ‘We spraken verschillende talen.’
koudwatervrees
Die koudwatervrees herkent ook de gemeente Utrecht. ‘ Wij hebben via de media moeten vernemen dat vijf Utrechtse kerken de deuren moesten sluiten en toen we het bisdom uitnodigden voor een symposium kregen we de reactie: waar bemoeien jullie je mee?’, vertelt iemand van de gemeente. Peer Houben van het bisdom Rotterdam gaat daar vanuit het perspectief van de kerkeigenaar op in. ‘Verplaats je eens in een huidig kerkbestuur, een bestuur dat moet kiezen welke kerk ze in stand houdt. Zo’n bestuur kan pas naar de lokale overheid stappen als ze zelf intern consensus heeft bereikt. Dat duurt jaren, het zijn rouwprocessen waar je als kerk doorheen moet.’
struisvogelpolitiek
Ook in Friesland is contact tussen kerken en de gemeente niet vanzelfsprekend, vertelt Dick Bloemhof van het Steunpunt Monumentenzorg Friesland. ‘In Friesland is de “struisvogelpolitiek” een probleem. Kerken denken: we hebben nog vijfentwintig leden, we redden het nog wel even. Tegelijk doen ook gemeenten in Friesland pas iets als er een vergunningaanvraag van kerken binnenkomt. Dat is jammer.’ Maar er zijn uitzonderingen, vertelt Bloemhof. ‘Sommige gemeenten hebben samen met kerken een kerkenvisie opgesteld.’
Het belang van zo’n visie wordt door meer gemeenten onderstreept. Ook Harrie Maas van Monumentenhuis Brabant is er voorstander van. ‘Kerken en lokale overheden hebben verschillende belangen, dus moet je op zoek gaan naar de gemeenschappelijke punten. Als je samen een visie opstelt, zit je in elk geval al met elkaar om de tafel.’ <