'Katholieke' Allerzielen is in opmars onder protestanten

Voorschoten

Gedachteniszondag, Eeuwigheidszondag of domweg Allerzielen: onder allerlei namen organiseren protestantse kerken zondag diensten om overleden mensen te gedenken. Dat gebeurt steeds vaker begin november en niet meer op de laatste zondag van het kerkelijk jaar of op oudejaarsavond.

Dat haakt aan bij het moment waarop dit in de Rooms-Katholieke Kerk gebeurt. Jaarlijks is het daar immers op 1 november Allerheiligen en op 2 november Allerzielen. Met heiligen hebben protestanten nog steeds weinig op, maar het herdenken van doden kent een lange geschiedenis. Dat blijkt prima te verenigen met de katholieke traditie.

Enkele elementen blijven overigens lastig. Bidden voor de overledenen, dat zal een protestant niet snel doen. En ook met het vagevuur, de plek waar volgens het katholieke geloof zielen worden gelouterd voor ze naar de hemel gaan, heeft een gemiddelde protestant nog steeds weinig. Maar ook zonder die elementen kun je prima Allerzielen vieren.

‘Het voelt logisch om het op dit moment te doen’, vertelt Bert Boter. Hij is predikant in de Protestantse Gemeente Voorschoten. ‘Maar deze gemeente heeft ook een specifieke achtergrond, misschien wel uniek. Wij werken al heel lang samen met de rooms-katholieke parochie in het dorp. We doen het toerustingswerk samen en als het kan, houden we ook samen vieringen.’ In een brief nodigt de gemeente de nabestaanden van overledenen uit. Dat kan ook mensen en overledenen betreffen die geen band hebben met de kerk. In de brief verwijst de gemeente naar Allerzielen, maar de gedachtenisdienst op zondag noemt ze Eeuwigheidszondag – omdat die term vertrouwd is in de protestantse traditie.

herdenken als dorp

In 2015 constateerde de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) al dat Allerzielen in opmars is. Een artikel op de website van het kerkgenootschap noemt Goutum, Zoetermeer en Amsterdam als plaatsen waar gemeenten rond de tweede november op hun eigen manier overledenen herdenken. Een snelle zoektocht op internet laat zien dat er meer gemeenten zijn. In Engelen viert de PKN op vrijdagavond samen met de katholieke parochie Allerzielen. Ook de Protestantse Gemeente Amsterdam-Zuidoost kiest voor die avond. Eijsden daarentegen kiest voor de zondagse dienst als herdenkingsmoment, net als de Tuindorpkerk in Utrecht.

Bovendien is de PKN niet het enige protestantse kerkgenootschap dat de katholieke traditie herontdekt. In Harkstede doet de Gereformeerde Kerk vrijgemaakt voor de derde keer mee aan Allerzielen. ‘Dat doen we om samen alle overledenen uit het dorp te herdenken’, vertelt dominee Sjoerd Heij.

Het is hier overigens geen specifiek kerkelijke bijeenkomst. ‘We doen dit samen met Dorpsbelangen, de PKN en de begrafenisvereniging’, aldus Heij.

Directe katholieke inspiratie is er niet, volgens Heij. ‘Weinig katholieken hier. Maar in omliggende dorpen doen ze dit ook op deze manier.’ Niet iedereen in zijn gemeente heeft iets met deze herdenking. ‘Maar de mensen die meedoen, zijn positief. Er leven wel vragen, zoals hoe je mensen herdenkt die niet bij de kerk horen. Dat doen we op Dodenherdenking als kerken ook. Het is dus geen onbekend fenomeen.’

gedachtenisplek

‘Mensen vinden het ook bij ons fijn om een kaarsje te kunnen aansteken voor een geliefde overledene. We schrijven hun namen in een groot boek. In mijn gemeente is dat al jaren traditie.’

Dat vertelt Jan Offringa over de Protestantse Gemeente in Wijk bij Duurstede. Hij is daar sinds een jaar dominee. Lang voordat hij kwam, koos de gemeente ervoor om elk jaar rond 2 november de overleden gemeenteleden te herdenken.

In deze gemeente heet dit niet Allerzielen maar Gedachteniszondag. ­Offringa vertelt dat daar bovendien iets nieuws bij komt: een Gedachtenisplek, in het noordelijk transept van de kerk. Dat is een vaste plek om overledenen te gedenken. Donderdag is de opening.

De liturgische vorm vertoont vaak overeenkomsten met wat gebruikelijk is in katholieke kring. ‘We noemen de namen van de overledenen’, vertelt Bert Boter. ‘Dat zijn er dit jaar ongeveer vijftig, en dat is heel gemiddeld. Bij elke genoemde naam steken we een kaarsje aan. Daarna mogen mensen die dat willen naar voren komen om zelf een kaarsje aan te steken. En we bidden voor de nabestaanden.’

Boter weet al waar zijn preek over gaat: Deuteronomium 34. ‘De dood van Mozes. Hij mag het beloofde land zien, maar mag er zelf niet binnengaan. In die situatie zitten eigenlijk alle mensen. Niemand kan volledig oogsten wat hij zaait.’ <