Hoe een kerkelijke visie de aandacht van justitie trok
Amersfoort
Het is donderdagavond 13 december als de hersteld-hervormde dominee Piet de Vries achter zijn computer kruipt. ‘Beste vrienden’, mailt hij naar een aantal dominees in zijn adresboek. ‘Een vraag of jullie het Nashville Statement willen ondertekenen.’ De Vries stuurt een lijst mee van orthodox-gereformeerden die al getekend hebben. Het is nog niet de definitieve tekst, schrijft hij erbij. Vooral op het punt van pastoraat moet nog nader worden ingegaan. Het is de bedoeling dat de definitieve tekst met lijst van ondertekenaars ergens in 2019 gepresenteerd wordt op een studiedag. Zover komt het niet.
2019 is nog maar net begonnen, of de verklaring is een landelijke kwestie die veel verontwaardiging losmaakt. Nadat de NOS de verklaring zondag oppikte, distantieert minister Ingrid van Engelshoven (Emancipatie) zich maandag van de tekst (‘stappen terug in de tijd’) en besluit het Openbaar Ministerie de verklaring te beoordelen op strafbaarheid. De Protestantse Kerk in Nederland neemt afstand van de verklaring die volgens PKN-scriba René de Reuver ‘pastoraal onverantwoord’ is en door synodepreses Saskia van Meggelen als ‘beschamend en onverantwoord’ wordt getypeerd.
‘De reacties tuimelen als een tsunami over ons heen’, zegt dominee De Vries enigszins verbouwereerd. ‘Ik ben daar niet blij mee, uiteraard niet.’
De NL versie van #NashvilleVerklaring maakt helaas één ding heel duidelijk. Dit zijn stappen terug in de tijd. We hebben nog een lange weg te gaan. Emancipatie is nog lang niet af.
— Ingrid van Engelshoven (@ivanengelshoven) January 6, 2019
studiedag Nijkerk
Al in 2017 verscheen de Nashvilleverklaring in Amerika (zie kader). In Nederland bleef die aanvankelijk nagenoeg onopgemerkt. Na een drukbezochte studiedag over ‘homoseksualiteit en kerk’, half november in Nijkerk, schrijft de Nederlands-gereformeerde theoloog Kees van der Ziel een verklaring waarin staat dat christenen niet moeten buigen voor de homolobby. Onder de dertien ondertekenaars zijn evangelist Arjan Baan en de hersteld-hervormde predikant Piet de Vries. ‘Een wake-upcall, om als kerken bij het bijbels getuigenis te blijven’, noemt De Vries het.
Die verklaring zorgt ervoor dat Baan en De Vries, die eerder grote theologische meningsverschillen hadden, elkaar vinden: Arjan Baan vertelt hem dat hij een voorlopige, Nederlandse vertaling van de Nashvilleverklaring heeft gemaakt en vraagt De Vries, die goed thuis is in wat er in de kerken in Amerika speelt, mee te lezen. ‘Zo zijn we samen provisorisch een werkgroep begonnen’, zegt De Vries. De mannen hebben een sterke missiedrang binnen de kerk: ze zien dat de kerkelijke standpunten op het gebied van homoseksualiteit schuiven. Het document is allereerst bedoeld als appel op kerken om duidelijke grenzen te trekken. ‘Je praat niet over iets kleins’, licht De Vries toe. ‘Huwelijk en seksualiteit behoren tot de kern van de christelijke ethiek. In de Bijbel staat dat hoereerders en zij die bij mannen liggen, het Koninkrijk Gods niet ingaan. Je riskeert je zaligheid. Dat maakt het heel urgent.’
Het tweetal roept de hulp in van de hersteld-hervormde predikanten Rinie van Reenen en Simon Lagendijk, die de verklaring beiden nog een keer doornemen. Helemaal tevreden zijn de werkgroepleden nog niet. Het is en blijft een Amerikaans aandoende tekst, waarin op zich correct vertaalde woorden in het Nederlands een net iets andere gevoelswaarde hebben.
Zo had De Vries in de verklaring dieper willen ingaan op de blijvende strijd van een christen tegen zijn ‘zondige aard’, zegt hij. Maar de werkgroep besluit niet te veel te veranderen in de oorspronkelijke tekst. ‘We sluiten aan bij dit internationale document’, zegt hij daarover. ‘We zijn tenslotte leden van de wereldkerk.’
In de loop van december verspreiden ze de verklaring, met name in het netwerk van hersteld-hervormde predikanten en dominees uit de Gereformeerde Gemeenten, met de vraag of zij de verklaring willen ondertekenen. ‘In 2019 wordt er D.V. een Studiedag (niet vanuit een kerk of organisatie) georganiseerd waarop het document officieel wordt gepresenteerd’, mailt De Vries. Hij zet erbij dat er hier en daar nog aan de tekst gesleuteld gaat worden. Dat geldt onder andere voor de noties over de ‘pastorale problematiek’ en ‘de eeuwigheidsernst die ermee is gemoeid’.
kritiek
De mailbox van de werkgroep stroomt vol met vooral predikanten die bereid zijn hun naam aan de Nederlandse variant van de Nashvilleverklaring te verbinden. Maar er komt ook kritiek. Op de laatste vrijdag van 2018 publiceert het Reformatorisch Dagblad een artikel van twee hoogleraren aan de Theologische Universiteit Apeldoorn, Maarten Kater en Arnold Huijgen, die de pastorale toon in de verklaring missen. De teleurstelling bij de initiatiefnemers is groot. ‘De ondertekeningsactie was nog in volle gang, en de definitieve tekst was er nog niet eens’, zegt De Vries. ‘Jammer dat ze zijn begonnen met het publiceren van kritiek. Toen moesten wij wel reageren.’ Ze besluiten de tekst online te zetten op de website nashvilleverklaring.nl, inclusief een lange lijst van 234 ondertekenaars.
De ondertekenaars zijn onder meer predikanten uit de Hersteld Hervormde Kerk (29 procent), de Gereformeerde Gemeenten of Gereformeerde Gemeenten in Nederland (18 procent), de Christelijke Gereformeerde Kerken (16 procent) en de Protestantse Kerk in Nederland (12 procent). Ook zitten er enkele vrijgemaakt-gereformeerde dominees tussen, en voorgangers van evangelische en baptistengemeenten. De tekst verschijnt afgelopen zaterdag ook in het Reformatorisch Dagblad. Als de NOS er een dag later ook over bericht, is er geen houden meer aan, zeker niet als duidelijk wordt dat ook SGP-leider Kees van der Staaij tot de ondertekenaars behoort. Maandagmorgen laat minister Van Engelshoven haar afkeer blijken, later op de dag laat het Openbaar Ministerie weten te kijken of er in de verklaring strafbare zaken staan.
overhaast
De publicatie van de verklaring inclusief namenlijst is overhaast – de ondertekenaars worden er niet vooraf over geïnformeerd. Een aantal ondertekenaars laat de initiatiefnemers weten dat ze hun naam niet langer aan de verklaring willen lenen. Onder hen de vrijgemaakt-gereformeerde legerpredikant Wilco Veltkamp. Diverse partijen in de Tweede Kamer hebben maandag Kamervragen gesteld over de ondertekening van de verklaring door iemand die in dienst is van Defensie. Veltkamp is ‘enorm geschrokken’ van de ophef en nam direct afstand van het document, zegt hij in het Noordhollands Dagblad. ‘Ik heb de ondertekening teruggenomen en heb er spijt van dat de dingen zo gelopen zijn.’
#Nashvilledeclaration overigens... aan ondertekenaars was gezegd dat de verklaring in 2019 op een studiedag officieel zou worden gepresenteerd. Iemand heeft zich daar niet asn gehouden. Het zou dus niet zomaar in een krant worden gezet. Dit even ter info.
— Jos M. Strengholt (@JosStrengholt) January 7, 2019
Een andere ondertekenaar, de anglicaanse priester Jos Strengholt, trekt aan de bel bij de initiatiefnemers: hij staat weliswaar achter de verklaring, maar voelt zich ‘bedot’. De verklaring zou immers niet met namenlijst en al online worden geslingerd, maar was bedoeld voor een studiedag later dit jaar. ‘Jullie hebben iets heel anders met het document gedaan, en het publiek gemaakt buiten een studiedag om en zonder enige verdere context. Jammer.’
De mailwisseling die daarop ontstaat is in het bezit van het Nederlands Dagblad: dominee Piet de Vries wijst met een beschuldigende vinger naar het Reformatorisch Dagblad, die ‘behoorlijk agressieve kritiek van twee christelijk-gereformeerde hoogleraren’ plaatste. ‘Wij voelen ons toch wel wat genomen als werkgroep door de christelijke pers.’
RD-hoofdredacteur Steef de Bruijn noemt dat op zijn beurt een verkeerde voorstelling van zaken. ‘De eerste aandacht die het RD aan de kwestie gaf was een nieuwsbericht’, schrijft hij.
Maandag besluiten de initiatiefnemers de namenlijst met ondertekenaars offline te halen. De verklaring zelf is nog wel op de website nashvilleverklaring.nl te vinden. Er zijn communicatiefouten gemaakt, aldus de hersteld-hervormde dominee en Nashville-werkgroeplid Rinie van Reenen. ‘Die Nashvilleverklaring was een publieke verklaring in Amerika. Dus als je onder de Nederlandse vertaling je naam zet, mag je ervan uitgaan dat je handtekening ook publiek wordt gemaakt.’ Er was geen helder plan, geen werkroute voor publicatie, voegt hij eraan toe.
Zo werd vorige week pas besloten een ‘naschrift’ toe te voegen, omdat verschillende ondertekenaars menen dat de toon van de verklaring pastoraler moet. Van Reenen: ‘Het principe mag helder zijn, maar het gaat ook om de vertaalslag naar de praktijk.’ In het naschrift, dat door de meeste ondertekenaars niet vooraf is ingezien, staat een schuldbelijdenis over de verdeeldheid onder christenen op het punt van homoseksualiteit, en een opmerking over het belang van pastorale zorg voor homo’s.
Gode gehoorzaam
Pastoraal of niet, het Openbaar Ministerie kamt de verklaring nu uit, op zoek naar strafrechtelijk vervolgbare passages. Of dominee De Vries dat had voorzien? ‘Ja en nee’, zegt hij. ‘Op het punt van homoseksualiteit staat de Nederlandse wetgeving haaks op de bijbelse visie. Ik ben allereerst christen en voor een christen heeft de landelijke wetgeving niet het laatste woord. Ik moet Gode meer gehoorzaam zijn dan mensen.’
Dat een verklaring die allereerst bedoeld was voor gebruik binnen de kerken, nu door zo’n beetje de hele samenleving is gelezen, vindt De Vries alleen maar goed. ‘In de verklaring staat precies hetzelfde als wat in de Bijbel staat. Voor de samenleving zijn dat dezelfde schokkende dingen. We houden de Bijbel niet verborgen voor de wereld.’ <
