‘De nieuwe Oekraïense kerk is juist minder zelfstandig’
Kiev - Deventer
Theodoor van der Voort zit enorm in zijn maag met de crisis van de oosters-orthodoxe kerken. Hij is aartspriester in Deventer. Zijn parochie valt onder het oecumenisch patriarchaat van Constantinopel. Hij is echter kritisch over de koers van dit patriarchaat.
Patriarch Bartholomeus, leider van Constantinopel, geldt als de voorman van de oosterse orthodoxie wereldwijd. Hij schonk zondag zelfstandigheid aan de Orthodoxe Kerk van Oekraïne. Van der Voort is kritisch over ‘zijn’ kerkleider, die volgens hem te veel macht naar zich toetrekt.
De laatste 333 jaar vielen de Oekraïens-orthodoxen onder de Russisch-Orthodoxe Kerk. De spanningen tussen Rusland en Oekraïne maakten dit de laatste jaren moeilijk. Een minderheid onder de Oekraïens-orthodoxen is nu zelfstandig, met de zegen van Bartholomeus. Van der Voort: ‘Tot zondag was er nog een weg terug, maar nu niet meer. Moskou heeft in deze het gelijk aan zijn zijde.’
‘onder de plak’
De meerderheid van de Oekraïens-orthodoxen hoort echter ook nu nog gewoon bij de Russisch-Orthodoxe Kerk. Zij steunen Kirill, de patriarch van die kerk, die zich fel verzette tegen Bartholomeus. Dat maakt hen echter niet ‘pro-Russisch’. De Oekraïens-Orthodoxe Kerk mag dan formeel onder Moskou vallen, ze geniet vrijwel volledige zelfstandigheid en kiest haar eigen leider. Ook hier heerst onder de kerkleden veel Oekraïens patriottisme.
Van der Voort denkt dat de nieuw opgerichte kerk, met Epifaniy als leider, juist minder autonomie heeft dan de Oekraïens-orthodoxen die onder Moskou blijven vallen. ‘Immers’, legt hij uit, ‘de nieuwe kerk is voor het uitoefenen van die autonomie vrijwel volledig afhankelijk van Constantinopel, dat hen als enige steunt. Ze zitten bij oecumenisch patriarch Bartholomeus onder de plak.’
De scheidslijnen in de oosterse orthodoxie zijn nationaal. Er zijn veertien autonome kerken. Inhoudelijk geloven ze allemaal grotendeels hetzelfde.
Het huidige conflict heeft een sterk politieke kant. Daarbij valt de hechte band tussen de Russisch-Orthodoxe Kerk en het Kremlin van Vladimir Putin het meest op.
‘Maar de relatie tussen Putin en Kirill verbleekt bij de vermenging tussen staat en kerk in Oekraïne’, stelt Van der Voort. ‘Op ontzettend veel foto’s van de laatste dagen zie je president Porosjenko, Bartholomeus en Epifaniy naast elkaar. Daarnaast krijgt Constantinopel onmiskenbaar veel steun vanuit de Verenigde Staten.’
De Russisch-Orthodoxe Kerk heeft inmiddels de banden met Constantinopel verbroken. Patriarch Kirill erkent Bartholomeus niet meer als leider van de orthodoxe wereld. Russisch-orthodoxen kunnen daardoor niet meer te communie met orthodoxen die onder Constantinopel vallen. Die pijnlijke realiteit treft heel de orthodoxe wereld, ook Nederland.
Hier komt bij dat Constantinopel zijn kerkstructuren in Europa ophief. Parochies die onder Constantinopel vallen, zoals die van Van der Voort, zijn nu min of meer dakloos. ‘Ik reis regelmatig naar Parijs om te praten over wat we nu gaan doen’, vertelt hij. ‘Het zou best kunnen dat we ons aansluiten bij de Russisch-Orthodoxe Kerk. We hebben altijd prettig met hen samengewerkt, de persoonlijke relaties zijn goed.’
Bartholomeus afzetten
Dat lost echter de mondiale crisis in de orthodoxie niet op. Wat wel? De patriarchen van Antiochië en Alexandrië roepen op tot een concilie. Daarin moeten de leiders van de veertien orthodoxe kerken samen beslissen over Oekraïne. ‘Dat is de gebruikelijke weg in de oosterse orthodoxie’, vertelt Van der Voort. ‘Patriarch Bartholomeus heeft daarmee gebroken door op eigen houtje de Oekraïense kerk zelfstandigheid te geven.’
En dan? Van der Voort: ‘Ik verwacht dat zo’n concilie de zelfstandigheid zal terugdraaien. Moskou zal daarvoor ook pleiten. Dat zal een nederlaag betekenen voor Constantinopel. Bartholomeus zal dan, denk ik, worden afgezet en ze zullen een nieuwe patriarch kiezen. Dan is de eenheid weer hersteld.’ <
