Godsdienstpsycholoog Hanneke Schaap-Jonker: ‘Alleen wie goed voor zichzelf zorgt, kan goed voor een ander zorgen’

Zwolle

Ieder mens is uniek en elk probleem is weer anders, maar als godsdienstpsycholoog Hanneke Schaap-Jonker moet zeggen wat eigenlijk altijd geldt, is het dit: blijf altijd luisteren naar elkaar en heb oog voor het probleem dat achter bepaald gedrag schuilt. ‘En: bedenk daarbij ook altijd dat iemand niet een probleem is, maar een probleem heeft.’ Schaap-Jonker, rector van het Kennisinstituut christelijke ggz (Eleos/De Hoop), schreef samen met een aantal collega’s een gids voor directe naasten en pastores van mensen die te kampen hebben met psychische problematiek. Dat kan van alles zijn: van ADHD tot suïcidale gedachten, en van eetstoornissen tot depressiviteit. 

Hoe kun je als omgeving iemand met een psychisch probleem of hun naasten eigenlijk hulp bieden? Want is het niet vaak gewoon zaak om zelf overeind te blijven?

‘Dat laatste is zeker belangrijk, want alleen wie goed voor zichzelf zorgt, kan goed voor een ander zorgen. Helpen doe je in de eerste plaats door te luisteren. Erken dat de ander het zwaar heeft. Dat klinkt simpel, maar het kan voor wie met problemen kampt veel verschil maken als naasten het probleem erkennen en niet bagatelliseren. Helpen kan natuurlijk ook in praktische zin, door bijvoorbeeld samen naar de huisarts te gaan.’  

Wie in zijn directe omgeving veel contact heeft met iemand die kampt met psychische problematiek kan aan de ene kant het idee hebben tekort te schieten, en aan de andere kant moeite hebben met het aangeven van grenzen. Hoe vind je de goede balans?

‘Dat is best lastig, zeker omdat je je als naaste al best snel schuldig kunt voelen. Denk bijvoorbeeld aan ouders die zich afvragen of ze iets verkeerd hebben gedaan als hun kind een eetstoornis heeft. Het is daarom belangrijk om voor ogen te houden dat er altijd meerdere factoren spelen bij een probleem. Je kunt het ook nooit perfect doen, en dat hoeft ook niet. 

Juist daarom is het belangrijk om grenzen aan te geven, want je kunt niet alles tegelijk doen. Zeker in deze tijd kan dat lastig zijn, als je heel wat ballen in de lucht moet houden. Juist die stress zorgt voor extra psychische problemen, en het zorgt er ook nog eens voor dat het lastiger is om tijd te vinden om een luisterend oor te zijn voor iemand met problemen. Gevolg is vaak dat mensen maar doorrennen, tot ze zelf in de problemen komen. Ook daarom moet je dus echt grenzen aangeven.’  

Het gevaar ligt op de loer om te zeggen: omgaan met mensen met psychische problemen is vooral lastig. Maar misschien verrijkt het je ook wel, of kun je dat zo niet zeggen?

‘Dat kun je zeker zo zeggen, vind ik. Hoe zwaar je het ook hebt met elkaar, je kunt soms ook veel lol met elkaar hebben. Het is ook niet alleen zwaar om zorg te dragen voor iemand met psychische problemen. Daarnaast is het ook kostbaar dat mensen hun problemen met je willen delen; dat laat zien dat ze juist in de moeilijkste momenten van hun leven vertrouwen in je hebben. Dat verdiept de band vaak enorm.’ 

Psychische problemen hoeven gelukkig niet eindeloos te duren of kunnen in hevigheid afnemen. Wat doet dat met de relatie tussen mensen?

‘Dat is een goede vraag, want als je bijvoorbeeld een tijd de kar hebt moeten trekken voor je partner, je broer of zus moet je oppassen dat je iemand niet blijft betuttelen maar weer het vertrouwen en de ruimte geeft. Daarom is het dus ook zo belangrijk om iemand altijd als mens te blijven zien, en niet als probleem. Het leven kan wanneer je samen een crisis hebt meegemaakt ook in een ander licht komen te staan. Je kunt dan bijvoorbeeld gemakkelijker zaken relativeren.’ 

Dit boek is geschreven vanuit christelijk perspectief. Welk verschil maakt het christen-zijn in het omgaan met psychische problemen?

‘Als christen weet je dat je in een gebroken wereld leeft, met alle ellende die daarbij hoort. Maar je weet ook dat er een hoopvol perspectief is en er dus een einde aan de ellende komt. Het maakt ook een wereld van verschil als je weet dat je jezelf kunt toevertrouwen aan de zorg van God en het uiteindelijk nooit helemaal van jou afhangt. Daarnaast heeft de kerk met het pastoraat natuurlijk goud in handen, want zo kun je goed met elkaar meeleven. Dat hoeft niet groots te zijn, een klein gebaar als samen de hond uitlaten zodat je kunt praten kan al heel veel betekenen.’ 

n.a.v. Hanneke Schaap-Jonker en Ewoud de Jong (red.), Psychische problemen in de familie, uitg. KokBoekencentrum, 176 blz., € 17,99. Het boek wordt vanavond gepresenteerd, dit is te volgen via kicg.nl/evenementen.