Kerk bouwen in Egypte mag, maar duurt jaren

Caïro

Christenen in Egypte hebben al decennia een erg moeizame relatie met de overheid als het gaat over de bouw en legalisatie van kerken. Slechts een paar kerken per jaar kregen officiële toestemming van de overheid om diensten te houden, vele kerken beschikken daardoor niet over de juiste papieren. In 2016 werd een nieuwe wet voor kerkbouw ingevoerd, waarmee nieuwe kerken makkelijker een vergunning kunnen krijgen en bestaande kerken zonder licentie deze relatief snel kunnen bemachtigen.

Op papier lijkt de wet erg goed en zeer welkom, zeker getuige de 1738 vergunningen die de overheid sindsdien zegt te hebben uitgegeven. Maar in de praktijk gaat het niet altijd even soepel.

Volgens de wet zijn gouverneurs in provincies verantwoordelijk voor het geven van de toestemmingen voor de bouw van kerken en moet er binnen vier maanden gereageerd worden op verzoeken. Bij het uitblijven van een reactie, betekent dat volgens de wet impliciete toestemming om te gaan bouwen. Een speciale commissie werd opgericht om bestaande kerken zonder vergunning te legaliseren.

Tharwat Wahba, voorzitter van de werkgroep kerkbouw van de Evangelical Presbyterian Church in Egypte, is erg blij met de ingevoerde wet. ‘Onze kerk groeit al jaren, de afgelopen twaalf jaar zijn er 128 plaatselijke kerken bijgekomen. Het is fijn dat we nu eindelijk de papieren kunnen indienen om daarvoor ook de benodigde vergunningen te krijgen’, vertelt hij in een ontvangstruimte van het Evangelical Theological Seminary in Caïro, waar hij onder meer doceert in zendingswetenschappen.

illegale kerken

Egypte heeft veel ‘illegale’ kerken, kerken zonder schriftelijke vergunning van de overheid. Deze situatie is ontstaan toen de afgelopen decennia slechts een paar kerken per jaar een vergunning kregen toegewezen en christenen intussen wel zelf gemeenten vormden om samen te komen, die vervolgens uitgroeiden tot kerken met voorgangers. Dit gebeurde met name in grote steden als Caïro en Alexandrië, waar veel christenen van het platteland naartoe trokken voor werk en in drukke arbeiderswijken terechtkwamen zonder kerk.

‘Als er een kerk is, maakt dat de wijk aantrekkelijker voor christenen.’

In de praktijk worden dergelijke ‘semi-legale’ kerken vaak wel getolereerd na een mondeling akkoord met autoriteiten, en de overheid plaatst op de stoep, zoals bij elke kerk in Egypte, bewapende politie ter beveiliging.

‘Vlak na de invoering van de wet in september 2016 werden er veel licenties uitgegeven, maar de afgelopen tijd verloopt het proces erg stroef’, zegt Wahba. De precieze reden weet hij niet. Van de door alle kerkstromingen kleine zesduizend ingediende verzoeken voor het legaliseren en bouwen van kerken en bijbehorende gebouwen, is slechts iets meer dan een kwart gehonoreerd. Lokale mensenrechtenorganisatie Egyptian Initiative for Personal Rights (EIPR) ziet die ontwikkeling ook. ‘Als de overheid in dit tempo doorgaat, duurt het nog negen jaar voordat alle kerken een simpele vergunning hebben’, schrijft de organisatie in een rapport.

Een ander groot probleem waar kerken geregeld mee te maken hebben, met name op het platteland, zijn interreligieuze spanningen tussen moslims en christenen. Ondanks dat vanuit islamitisch-theologisch perspectief in Egypte consensus bestaat dat kerken beschermd dienen te worden, zijn lokale islamitische dorpsbewoners niet altijd gediend van een kerkgebouw in hun dorp en zijn er regelmatig opstanden. EIPR telde in de eerste 3,5 jaar na invoering van de wet minstens 36 gevallen van sektarische spanningen, enkele zelfs met geweld. 25 kerken werden om die reden zelfs helemaal gesloten op last van de lokale autoriteiten. Overigens gaat het op het platteland, en soms ook in grote steden, niet altijd om echte kerkgebouwen, maar bijvoorbeeld om een pand of groot huis van een lokale christen dat gebruikt wordt voor bijeenkomsten.

De nieuwe wet zal aan dat laatste weinig veranderen, omdat lokale veiligheidsdiensten ook goedkeuring moeten geven aan de bouw van een kerk.

woestijngrond

In Egypte wonen vijf tot zes miljoen kopten, de grootste christelijke gemeenschap in het Midden-Oosten. De meeste daarvan behoren tot de koptisch-orthodoxe kerk, enkele honderdduizenden Egyptische christenen zijn katholiek of protestants.

Vanwege een razendsnelle bevolkingsgroei van 2,5 procent per jaar worden in rap tempo nieuwe wijken uit de woestijngrond gestampt om de honderd miljoen Egyptenaren te kunnen huisvesten. De kerk krijgt dan van de overheid een lap grond toegewezen voor een nieuwe kerk met bijbehorende gebouwen. ‘Daar zit voor de overheid ook een economisch belang achter’, vertelt Wahba. ‘Als er een kerk is, maakt dat de wijk aantrekkelijker voor christenen en komt de buurt sneller aan haar nieuwe inwoners.’ Wel zijn aan de bouw voorwaarden verbonden. ‘Binnen drie tot vijf jaar moet de kerk gebouwd zijn, of in ieder geval voor 30 tot 50 procent klaar zijn, anders trekt de overheid de grond en licentie weer in.’

Het zet de kerk in zulke gevallen onder druk, er moet snel een aanzienlijk geldbedrag op tafel komen voor alle bouwkosten. ‘Zo’n 20 procent van onze financiële middelen voor de bouw van kerken komt van donateurs uit het buitenland’, zegt Wahba. ‘Onze belangrijkste inkomstenbron zijn onze scholen.’

privéschool

Dat zit zo: in Egypte is het onderwijs verdeeld in privéscholen en publieke scholen, en bij die laatste schort het veelal aan kwaliteit. Ouders betalen graag extra geld om hun kinderen naar een goede privéschool te sturen, en de kerk staat bekend om haar goede scholen. Deze scholen zijn gesticht door buitenlandse zendelingen die eind negentiende eeuw naar Egypte trokken. Ook veel moslimkinderen krijgen daar les, omdat er zoals de overheid het voorschrijft ook islamitische vakken worden gegeven.

Zolang het proces van het legaliseren van kerkgebouwen traag verloopt, blijven christenen overal in Egypte samenkomen in kerken zonder vergunning, in huizen en zelf opgezette buurtcentrums die als kerkruimte fungeren.
Tot die tijd blijft Wahba zich, net als zijn collega’s van de orthodoxe en katholieke kerk, inzetten om via de wet voor kerkbouw zo veel mogelijk kerken eindelijk van een vergunning te voorzien. ‘De deur staat nu open en we weten niet hoe lang dit zo blijft. We blijven dus verzoeken indienen en ons best doen om genoeg donors te vinden om alle kerken te bekostigen.’ <