Enthousiast over oude handschriften

Met de onrust in het Midden-Oosten is de bestudering van allerlei oude teksten uit Syrië, Irak en Iran steeds lastiger geworden. Soms zijn handschriften te midden van al het geweld van de laatste decennia zelfs verloren geraakt. De Leidse Hoogleraar Oude Testament Bas ter Haar Romeny is dan ook blij dat hij onlangs een omvangrijke collectie handschriften op microfilms van de Rijksuniversiteit Groningen heeft gekregen. Ze komen van onderzoeker Gerrit Reinink, die er lang over gedaan heeft om ze in bezit te krijgen. Nu hij met pensioen is en de Groningse universiteit de studie niet voortzet, zullen we in Leiden de handschriften verder onderzoeken en uitgeven.

Hoe uniek is de collectie?

Het gaat om zon honderd Syrische handschriften van teksten uit de zesde tot en met de negentiende eeuw. Daarvan zijn er zon vier à vijf op dit moment door het geweld in het Midden-Oosten niet toegankelijk. Ze zijn verstopt of meegenomen naar plekken waarvan we niet op de hoogte zijn. Van één handschrift weten we zelfs vrijwel zeker dat het tijdens de oorlog in Irak vernietigd is. Dat gaat om een Bijbelcommentaar gebaseerd op een Syrische vertaling van het Griekse werk van Theodorus van Mopsuestia, een christelijke schrijver uit de vierde eeuw na Christus.

Hoe belangrijk is die tekst?

Theodorus was een tijdgenoot van Augustinus. Hij schreef niet in het Latijn maar in het Grieks. De tekst van Theodorus is tamelijk uniek, omdat hij in zijn commentaren op de Bijbel uitgaat van een zeer letterlijke interpretatie. Hij wilde de Schrift niet allegorisch lezen. Hooglied zag hij bijvoorbeeld als een liefdeslied van Salomo en dat hoorde wat hem betreft niet in de Bijbel thuis.

Mede om dit radicalisme is hij later veroordeeld. De andere, nog belangrijkere reden was zijn Christusopvatting. Hij vond dat de twee naturen van Christus, de goddelijke en de menselijke, helemaal los van elkaar gezien moesten worden, terwijl het concilie van Chalcedon in 451 uitsprak dat Christus weliswaar niet één natuur had, maar dat beide toch niet zo gescheiden konden worden.

Kan bestudering van de tekst de komende tijd nog nieuwe inzichten opleveren?

Tot nu toe hadden we alleen een paar Griekse fragmenten en een Latijnse vertaling van de tekst van Theodorus belangrijke commentaar op de brieven van Paulus. De betrouwbaarheid van die Latijnse tekst werd altijd betwijfeld, maar het Syrische handschrift laat nu zien dat daar geen reden voor is. De Latijnse en de Syrische tekst komen zeer met elkaar overeen.

Wat voor teksten heeft u nog meer in uw bezit gekregen?

We hebben een tekst uit de zevende eeuw, die verslag doet van het ontstaan van de islam. Wereldwijd bestaan er maar weinig van dergelijke ooggetuigenverslagen. In die tijd werd het Byzantijnse rijk door de Syriërs als bezetter gezien, waardoor de islam eigenlijk als bevrijder werd verwelkomd. Veel latere teksten getuigen daarvan, maar deze tekst laat zien dat de komst van de Arabische legers en ook hun onderlinge strijd toch wel met veel geweld gepaard ging. Complete dorpen werden door de strijdende partijen onder de voet gelopen.

Hoe belangrijk is de collectie handschriften voor de Universiteit Leiden?

Heel belangrijk, omdat we nu zomaar veel van deze handschriften bij elkaar hebben en er geen andere bibliotheken in Europa voor af hoeven te lopen. Het zal de aandacht voor het onderzoek in Leiden vergroten.

Vorige week was ik voor een universiteit uit Qatar nog bezig met een inleiding op een Psalmencommentaar uit de zesde eeuw na Christus. Ook in Qatar leefden in die tijd veel christenen en de islamitische universiteit in het land heeft veel belangstelling voor de teksten van hen.

En gewone mensen in Nederland, wat hebben die aan uw onderzoek?

Hedendaagse christenen uit het Midden-Oosten die in Europa zijn gaan wonen, bijvoorbeeld de Syrisch-orthodoxen in Twente, lezen en bestuderen de oude Syrische teksten nog steeds voor hun geloof. Dit is daarom levend erfgoed.