Spoelt de vruchtbare bodem van de wereld weg?

Wageningen

Als de bodem uitgeput raakt, kan dat vervelende gevolgen hebben. Neem extreme schaarste aan luxeproducten, zoals koffie en chocolade. Maar wat nog erger is: de voedselvoorziening komt in gevaar, als de druk op de bodem verder toeneemt.

Daarvoor waarschuwen deskundigen in duurzaamheid, onder meer van het Grantham Centre for Sustainable Futures in het Britse Sheffield en van Wageningen UR. Het bodemverlies wordt versterkt door houtkap en branden. Bossen houden normaliter de bodem vast en laten die groeien. De bodem slaat bovendien kooldioxide uit de atmosfeer op.

Bij het grote publiek is bodemverlies hoogstens bekend van de stofstormen in Amerika, de ‘Dust Bowl’ uit de jaren ‘30. De dunne toplaag werd toen zo intensief bewerkt dat die wegwaaide. Stofstormen staken op, verduisterden de horizon en brachten talloze Amerikaanse boeren tot de bedelstaf.

noodklok

Met het Internationaal Jaar van de Bodem luidden de Verenigde Naties in 2015 de noodklok. Oorzaken van bodemverlies zijn verkeerd gebruik, te veel bestrijdingsmiddelen, oprukkende woestijn, verzilting, te zwaar ploegen waardoor micro-organismen het moeilijk krijgen, en grote bouwprojecten.

Voedzame grond is te zien op satellietbeelden van riviermondingen: in rode pluimen en waaiers spoelt de grond van Brazilië en Madagascar de oceanen in, landbouwgif meenemend, die weer kwetsbare habitats in zee verstoren en zorgen voor explosieve algengroei.

braak

Is er hoop? Toch wel, mits boeren akkers vaker braak laten liggen, op adem laten komen, en mits ontbossing ophoudt. In Niger en China is het gelukt, kaal gekapt en dor land in twintig jaar weer groen en vruchtbaar te laten worden.

Rond 1980 zorgden bevolkingsdruk en woestijnzand in Niger voor kale, onvruchtbare akkers. Kunstmest was voor velen te duur. En zonder bomen, struiken, takken, bladeren, humus, is een bodem niet in stand te houden. De boeren in Zuid-Niger zijn inheemse bomen gaan beschermen, op vijf miljoen hectare. Wetenschappers van de Vrije Universiteit uit Amsterdam analyseerden satellietbeelden die leerden dat het gebied in 25 jaar tijd weer vol staat met bomen. Chris Reij van het World Resource Instituut volgt het gebied al lange tijd. Doordat er nu bomen op de akkers staan, kost het vrouwen nu een halfuur per dag om brandhout te verzamelen, in plaats van 2,5 uur in 1985, zo vertelde hij op de wetenschapssite Kennislink.nl.

Op het Chinese Löss Plateau dreigde 3,5 miljoen hectare grond weg te waaien. Peking stopte de erosie en wist in twintig jaar het gebied te vergroenen. Wat helpt, is dat Chinese boeren hun geiten nu bij huis houden, ze vreten de hellingen niet meer kaal.

Met gerichte maatregelen kan een kaal gebied in vijftien jaar groen zijn, zegt Coen Ritsema, hoogleraar Bodemfysica en landbeheer bij Wageningen UR, tegen Kennislink. Ter plekke zag hij hoe China op het Löss Plateau terrassen liet aanleggen en bomen op steile hellingen liet planten. Peking heeft ervaring; sinds 1978 plantten de Chinezen aan de rand van de Gobiwoestijn 66 miljard snel groeiende populieren en pijnbomen. In 2050 moet dat een bos zijn van 4500 kilometer.

Deze massa-aanplant is wel eenzijdig en vatbaar voor ziekte. Een lappendeken van mozaïeklandschapjes werkt beter. Het World Resources Institute (WRI) schat dat twee miljard hectare geërodeerd land op aarde wel weer groen kan worden, mits goed aangepakt. <