Luister naar

Dan Ariely: Europa heeft een andere relatie met God

Nieuws
De ‘held van de gedragswetenschap’, wordt hij wel genoemd: de Amerikaanse psycholoog Dan Ariely. Hoewel zijn beroemde Tien Geboden-experiment onder vuur ligt, blijft hij volhouden dat morele prikkels gedrag sturen.
Margreet Vermeulen redactie vk
donderdag 14 juni 2018 om 03:00
Ariely zoekt naar gedragsprikkels waardoor mensen minder jokken, gemotiveerder aan het werk gaan en meer rekening houden met hun medemens.
Ariely zoekt naar gedragsprikkels waardoor mensen minder jokken, gemotiveerder aan het werk gaan en meer rekening houden met hun medemens. poptech

Amsterdam

Herinner mensen aan de Tien Geboden en ze gaan zich eerlijker gedragen; dat is het meest geciteerde experiment van Dan Ariely. Maar een grootscheepse herhaling met vijfduizend proefpersonen in 25 Europese laboratoria leverde vorige maand nul effect op.

Een pijnlijke ervaring?

‘Het was natuurlijk prettiger geweest als het herhaalonderzoek tot dezelfde resultaten had geleid. Maar het gaat prima met mij.’

Toen een experiment over zelfcontrole van de Canadese psycholoog Michael Inzlicht niet met succes herhaald kon worden, was hij er een tijdlang kapot van. U reageert nogal nuchter.

‘Dit gaat over wetenschap, niet over mijn persoon. Het is een goede zaak dat we in de psychologie herhaalonderzoek doen. Van elke nieuwe studie worden we weer iets wijzer. In de wetenschap moet je telkens opnieuw je inzichten verversen.’

Bedoelt u dat uw theorie dat morele prikkels ons gedrag kunnen sturen, nu ververst dient te worden?

‘Nee, zeker niet. Deze herhaalstudie laat zien dat Europese studenten anno 2018 niet eerlijker worden als je ze herinnert aan de Tien Geboden. In de VS vonden we dat effect tien jaar geleden wel. Maar Europeanen hebben een andere verhouding tot God dan Amerikanen. De Tien Geboden zijn híér op dit moment waarschijnlijk niet relevant genoeg om als morele prikkel te fungeren. Dat zegt meer over de cultuurverschillen tussen Europa en de VS dan over de werking van morele prikkels. Er zijn tal van andere studies waaruit blijkt dat die prikkels wel degelijk kunnen werken. Zoals sommige gedragscodes de belastingbetaler twee handtekeningen op de aangifte laten zetten: eentje bovenaan en eentje onderaan.’

Bekritiseert u de replicatiestudie?

‘Het is een degelijk staaltje werk. Geen twijfel mogelijk. Ik ben in een vroeg stadium geraadpleegd en we hebben goed samengewerkt. Helaas is het mij niet gelukt de onderzoekers te verleiden het experiment te verruimen. Als ze behalve de Tien Geboden ook andere morele prikkels hadden getest, hadden we nu veel meer geweten. Dan had je kunnen zeggen: de Tien Geboden werken in Europa niet, maar een gedragscode, eed, gelofte of waarschuwing wel. Als geen van die prikkels effect had gesorteerd, was ik aan de theorie gaan twijfelen. Nu is er veel tijd en energie gestoken in een project dat ons per saldo niet veel heeft opgeleverd.’

Zwaargewichten in de psychologie en gedragswetenschap zoals Daniel Kahneman vinden juist dat studies zo exact mogelijk moeten worden herhaald.

‘Ik vind exacte replicaties ook prima. Maar daarvan is hier geen sprake. De studie is immers verplaatst naar Europa. Dat is riskant met cultuurgevoelige onderwerpen als jokken en religie.’

Waarom lukt het vrijwel nooit om zogeheten priming studies, waarbij menselijk gedrag wordt gestuurd met subtiele signalen, succesvol te herhalen?

‘Bij priming gaat het vaak om subtiele effecten die lastig te meten zijn, in tegenstelling tot de morele prikkels waar ik onderzoek naar doe. Mensen een code laten ondertekenen is een krachtige manipulatie. Bij priming moet je meer denken aan onderzoek waarbij mensen langzamer gaan lopen als je ze een lijstje woorden laat lezen die te maken hebben met ouderdom. Sowieso meten we in de sociale wetenschappen heel subtiele effecten. Als je één conditie verandert, is het effect vaak weg.’

Wat hebben we aan experimenten waarbij je alleen effect vindt onder heel specifieke condities: alleen in de vroege ochtend, in een blauwe kamer, met witte proefpersonen onder de 20 jaar?

‘Soms gaat het puur om het plezier de menselijke geest te doorgronden. Dan heb je geen grote effecten nodig. Neem visuele illusies. Fascinerende materie, die inzicht geeft in hoe ons brein werkt, en waar we misschien op de lange termijn praktisch wat aan kunnen hebben. Maar als je kennis wilt gebruiken om mensen te stimuleren minder te jokken of gezonder te gaan leven, is het een ander verhaal. Dan moeten je effecten robuust zijn.’

Gaat u uw werkwijze aanpassen, bijvoorbeeld voortaan pas werk publiceren nadat het door onafhankelijke vakgenoten is gerepliceerd?

‘Nee. Ik vertrouw mijn eigen lab. Bovendien heb ik mijn werkwijze tien jaar geleden al aangepast, toen ik erachter kwam wat mijn doel in het leven is, namelijk: de wereld een betere plek maken. Ik wil er graag aan bijdragen dat er wat minder leugen en bedrog is. Overgewicht bestrijden. Mensen helpen wat geld te sparen. In het laboratorium testen we wat werkt en wat niet. Als het in het laboratorium werkt, werkt het misschien ook in de echte wereld. Daarna volgen veldexperimenten. We zijn nu in Israël bezig om patiënten zover te krijgen dat ze hun afspraak met de dokter netjes afzeggen, als ze niet van plan zijn te gaan. We kunnen de no-show met 30 procent terugdringen. Dat zijn resultaten in de echte wereld.’

U wil het belang van replicaties niet overdrijven?

‘We moeten er niet automatisch van uitgaan dat het waarheidsgehalte van de replicatie altijd groter is dan van het originele onderzoek. Daar komt bij: als bevindingen pakweg drie van de tien keer met succes herhaald worden, kan het nog altijd om een interessant fenomeen gaan.’ <

geld en gedrag

Dan Ariely (1967) is nu op tournee om zijn nieuwste boek Geld en gedrag te promoten dat hij samen schreef met comedian Jeff Kreisler. Een praktisch boek met tips over hoe we ons geld slimmer kunnen uitgeven. Van zijn vorige boek Heerlijk oneerlijk werden 1 miljoen exemplaren verkocht. Ariely is hoogleraar psychologie en gedrags economie aan Duke University, North Carolina.

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Oud en nieuw zou mogelijk al in 2025 of 2026 een seconde eerder zijn.

Door klimaatverandering tolt de aarde minder rap om haar as, met gevolgen voor de wereldwijde tijdmeting

De aarde draait steeds sneller om haar as, maar klimaatverandering remt dat af, blijkt uit analyse. Tijdexperts zijn opgelucht: het moment dat zij een seconde van de universele klok moeten halen, laat nu langer op zich wachten.

De duivelsrog staat op de VN-lijst van met uitsterven bedreigde trekdiersoorten. Op die lijst scoren vissen hoog: maar liefst 97 procent van de vissoorten loopt sterk in aantal achteruit.

VN-rapport over migrerende dieren weinig opbeurend: meer soorten in gevaar en uitstervingsgolf dreigt

Een op de vijf bedreigde diersoorten, is de afgelopen twintig jaar nog dichter bij uitsterven beland. Dat komt voornamelijk door landbouw, overbevissing en verlies of versnippering van hun leefgebied.

Charles Picavet lijdt aan een zeldzame zwellingsziekte en is enorm geholpen met ‘crispr-cas’, de razendsnelle ‘knip-en-plak’-techniek voor DNA. Foto onder: Picavet als jongeman, met gezichtsoedeem.

Bij eerste Nederlander die nieuwe gentherapie krijgt, verdwijnt zwellingsziekte meteen

Tien patiënten die levenslang gebukt gingen onder een erfelijke zwellingsziekte, zijn daar op slag vanaf dankzij één infuus met een nieuwe, experimentele gentherapie. Onder hen twee Nederlanders.

Een ondergelopen straat nabij het Markermeer. ‘Het is echt een bijzonder jaar geweest.’

KNMI: 2023 was het natste jaar ooit, maar tegelijk ook een van de droogste

Het natste jaar ooit in ons land gemeten, was ook een van de droogste. Niet eerder viel er in een jaar zoveel neerslag (ruim een meter!) als in 2023. Maar begin zomer tobde iedereen over de droogte.

Elon Musk

Breinbedrijf Elon Musk plaatst voor het eerst implantaat in de hersenen van een mens

Na eerdere, omstreden, proeven bij apen heeft Elon Musks bedrijf Neuralink nu voor het eerst een implantaat in de hersenen van een mens geplaatst. Zo’n brein-computer-interface helpt bij het uitlezen van hersensignalen.

Uniper wil de kolengestookte energiecentrale op de Maasvlakte de komende jaren omvormen tot een productielocatie van groene waterstof.

'Waterstof is een soort duizenddingendoekje' Maar waar hebben we het precies voor nodig?

De Nederlandse overheid is druk bezig met het afsluiten van contracten voor de levering van waterstof. Deze zomer kwam er een overeenkomst met Spanje, eind november met enkele Golfstaten.