Digitaal orgel verovert de wereld

Ede

Elke week verlaten gemiddeld tussen de dertig en veertig digitale orgels de fabriek in Ede. Na vijftig jaar is Johannus een belangrijke speler op de wereldwijde markt van elektronische orgels.

‘26 september 1968’ staat op de oprichtingsakte. ‘Toen werd het bedrijf Electronium opgericht door Johannes Versteegt. Die datum zien we als het begin van ons bedrijf’, zegt de huidige directeur Marco van de Weerd.

In de jaren vijftig en zestig waren elektronische orgels vooral bedoeld voor het spelen van populaire muziek. Versteegt wilde een orgel bouwen dat geschikt was voor klassieke muziek. Daarvoor richtte hij Electronium op. In 1971 presenteerde hij de eerste Johannus.

In vijftig jaar tijd is de techniek sterk veranderd. ‘We bouwden toen analoge orgels. Technici probeerden geluidsgolven zo natuurgetrouw mogelijk na te maken’, zegt Van de Weerd. ‘Sinds de jaren tachtig maken we digitale orgels. We nemen de stemmen van bestaande pijporgels op, maken er zogenaamde samples van en geven die zo goed mogelijk weer. We hebben nu een bibliotheek met meer dan duizend verschillende stemmen van tientallen orgels uit binnen- en buitenland. Die verwerken we in onze standaard huiskamerorgels, maar klanten kunnen ook zelf hun stemmen kiezen, die we inbouwen in onze topmodellen van de Monarke-lijn.’

Hauptwerk

In 2004 kwam er in Engeland een nieuw product op de markt: het softwareprogramma Hauptwerk. Daarbij zijn sets te koop met samples van complete orgels, inclusief de akoestiek van de kerk waarin ze staan. Is dat niet beter dan een combinatie van klanken uit verschillende orgels? ‘Dat valt te bezien’, zegt Van de Weerd. ‘Wanneer wij een orgelklank samenstellen, worden de verschillende registers met zorg uitgekozen en op elkaar afgestemd. Dat levert overtuigende resultaten op.’

Van de Weerd kent Hauptwerk vanaf het begin.

‘De makers hebben ons gevraagd of we niet zouden kunnen samenwerken. We deden dat niet, allereerst omdat Hauptwerk als programma op een pc draait, met MIDI-verbindingen. Je bent dan afhankelijk van de kwaliteit van zo’n pc, van de processor en harde schijven. In 2004 hadden de processors nog niet genoeg rekenkracht om een grote sampleset aan te kunnen. De eerste sets van Hauptwerk waren van kleine orgels, terwijl wij veel grotere orgels bouwden.’

Maar in 2015 kwam Johannus met het LiVE-orgel, waarin toch samplesets van complete orgels zitten. ‘Inderdaad, er kwam vraag naar dit soort orgels en de techniek was zover verbeterd dat we dit nu wel konden doen’, zegt Van de Weerd. Een Johannus-klant kan op zijn LiVE-orgel samplesets van onder meer de Domkerk in Utrecht en beroemde grote orgels uit Duitsland en Frankrijk bespelen.

groeimarkt

Johannus bouwt niet alleen orgels voor de huiskamer maar ook voor kerken. Versteegt exporteerde die al vanaf de beginperiode. ‘We halen nu zo’n 85 tot 90 procent van onze omzet uit het buitenland. Per land is de verdeling verschillend. In ons land ligt de nadruk op huisorgels. In landen als China of de Filipijnen plaatsen we vrijwel alleen kerkorgels.’

Zuidoost-Azië is een echte groeimarkt, zegt marketing director Erwin Kreijne. ‘In de Filipijnen kwamen we in contact met de Iglesia Ni Cristo, een snelgroeiende kerk. Elk jaar openen ze ongeveer honderd nieuwe kerken. Kleine, maar ook hele grote kerken. Zo hebben we een enorm orgel geleverd voor een stadion, waarin 55.000 mensen passen. We leveren meer dan honderd orgels per jaar aan kerken van Iglesia Ni Cristo.’ Ook in Nigeria zijn contacten met grote kerken, ‘er is er zelfs een met 300.000 zitplaatsen’.

bereikbaar

Sommige organisten moeten weinig van digitale orgels hebben. Een kritiekpunt is vaak dat losse stemmen de pijporgelklank wel benaderen, maar dat het verschil groter wordt als je ‘voluit op het orgel gaat’. ‘Dat is heel goed mogelijk’, beaamt Van de Weerd. ‘De kwaliteit van het digitale geluid hangt sterk af van het aantal luidsprekers dat je gebruikt en het aantal geluidskanalen. Hoe meer, hoe beter, maar er hangt natuurlijk ook een prijskaartje aan. Bij onze Monarke orgels zorgen we ervoor dat nooit meer dan drie stemmen per kanaal aangestuurd worden.’

In Nederland worden veel kerken gesloten. Wat betekent dit voor de toekomst van Johannus? ‘Ik denk dat dit vooral nadelig is voor pijporgelbouwers’, zegt de directeur. ‘Zij werken erg lokaal, wij hebben als voordeel dat we wereldwijd werken. Het grootste deel van onze omzet komt uit het buitenland, daar zijn nog grote groeimarkten.’

En de toekomst, technisch gezien? Van de Weerd: ‘We gaan door met het nog verder verbeteren van onze producten en met onze missie om de klank van het pijporgel voor iedereen bereikbaar te maken. We willen een goede, betaalbare vervanging van het pijporgel leveren. Maar we beseffen tegelijk dat dit instrument onze inspiratiebron is. De meeste medewerkers zijn orgelliefhebbers. Zonder pijporgel was er geen Johannus.’

Tijdens een rondwandeling door het bedrijf wijst Kreijne erop dat de orgels in Ede geassembleerd worden. ‘De onderdelen komen overal vandaan. Kasten laten we in Nederland of Duitsland maken, maar veel elektronische onderdelen komen uit China.’

hybride

Er worden geen orgels op voorraad gemaakt. ‘Tussen het moment waarop de onderdelen binnenkomen en kant-en-klare orgels vertrekken, zit maar een dag of vier. ‘Voor ze de deur uitgaan, worden ze uitgebreid getest’, zegt Kreijne.

De rondgang eindigt in de Feike Asma Zaal, waar twee grote orgels voor concerten worden gebruikt. ‘Het ene heeft een symfonisch karakter, het andere is een barokorgel. Het is een hybride orgel, het heeft ook enkele pijporgelregisters. Ze kunnen overigens ook tegelijk vanaf de grote speeltafel bespeeld worden.’