Progressief-christelijke journalistiek: klein maar gedreven
‘Pas als je verschillen kunt aanvaarden, kun je gelijkwaardig met elkaar praten. Anders is er altijd het gevaar dat minderheden zich moeten aanpassen aan de dominante cultuur.’ Nieuw Wij wil dat laatste juist voorkomen, vertelt Manuela Kalsky, hoogleraar theologie en samenleving en voorzitter en mede-oprichter van het platform.
Het doel van Nieuw Wij is om wij-zij tegenstellingen in de samenleving te overbruggen en verbinding tot stand te brengen. Het gaat op de site over levensbeschouwelijke diversiteit. Kalsky: ‘We hebben in 2008 meteen een moslim, hindoe, jood, protestant, katholiek en seculier iemand in de redactie van Nieuw Wij gevraagd. Zodat iedereen een stem krijgt en we oprecht konden zeggen: de vragen die we stellen zijn ónze vragen. Dat is ook nu weer actueel als we het hebben over racisme en Black Lives Matter. Wij willen mensen bij elkaar brengen om elkaar beter te begrijpen en onze verschillen niet louter als bedreiging te zien maar ook als kans.’
In haar twaalfjarige bestaan is Nieuw Wij uitgegroeid tot een belangrijk platform in de dialoog tussen culturen en religies in de samenleving. De site is de spil in een netwerk. Dat er dwarsverbanden bestaan, bleek toen Jan van Hooydonk stopte als hoofdredacteur van tijdschrift Volzin. Greco Idema en Enis Odaci, beiden van Nieuw Wij, namen zijn plek in. Vervolgens werd Theo Brand, die de laatste tien jaar hoofdredacteur was van tijdschrift De Linker Wang, eindredacteur van Nieuw Wij.
Van Hooydonk was een boegbeeld van de progressief-christelijke journalistiek. Zijn vertrek en de stoelendans die erop volgde is aanleiding om de huidige stand van zaken op te maken. Hoe staan deze media ervoor en wat gaan de toekomst brengen?
reli-journalistiek
Kalsky zette in 2007 samen met de vrijzinnig-christelijke theoloog Chris Doude van Troostwijk, toen hoofdredacteur van Zinweb, en regisseur Joost Honselaar de website Reliflex.nl op. Deze site presenteerde zes portretten van mensen die zich verbonden voelen met meer dan één religie. De portretten zijn ook op de publieke omroep uitgezonden.
De diverse platforms zijn vaak bezig met interreligieuze dialoog, maar wel op hun eigen manier. ‘Nieuw Wij is maatschappelijk gericht’, vertelt Enis Odaci. ‘Wat Volzin onderscheidt van Nieuw Wij en Lazarus is dat wij reli-journalisten zijn. We zijn vergelijkbaar met De Correspondent, maar dan religieus. Wij werken met hoogwaardige journalisten die echt research doen. Ik zie ons veel meer als een krant dan een open debatplaats.’
Opvallend is dat het christelijke blad Volzin nu met Odaci een moslim mede aan de leiding heeft. ‘Het christelijke zal altijd de basis blijven, maar we verbreden ons perspectief. Ik zal altijd andere vragen aan christenen stellen dan mede-hoofdredacteur Greco Idema.’
interreligieus
Naast actuele discussies, zoals die over racisme, is voor Volzin ook de verhouding van het christendom tot andere religies een belangrijk thema. Odaci wil ook dit aan grote vraagstukken koppelen: ‘Interreligieuze dialoog 1.0 houdt vaak in dat je vanuit joods, christelijk en islamitisch perspectief naar het verhaal van Abraham gaat kijken. Dat is oersaai. Het gesprek moet gaan over de vragen die jou en mij ‘s nachts wakker houden. De coronacrisis is zo’n voorbeeld. Ineens werd religie anders ingevuld. Ook humanisme benaderen wij als een religie met bijbehorende waarheidsclaims. En dan stellen wij aan humanisten de vraag: waarom sluiten jullie andere geloven uit?’
De Linker Wang heeft haar identiteit door de jaren heen verbreed. Het tijdschrift begon als christelijk platform binnen GroenLinks. Die partij was een fusie van vier kleine progressieve partijen, waarvan er twee christelijke wortels hadden.
‘Maar inmiddels zijn we meer een interreligieus dan een oecumenisch christelijk tijdschrift’, vertelt Lucas Brinkhuis. De 21-jarige student theologie is sinds deze maand hoofdredacteur van De Linker Wang. ‘Eerst was het blad vooral protestants-christelijk. Later kwamen er meer katholieken bij. Voor zover ik weet ben ik de eerste katholieke hoofdredacteur. De laatste jaren hebben we meer ruimte voor de islam en andere religies.’
dominicanen
Opvallend vaak kom je bij deze platforms dominicanen tegen. Deze katholieke orde heeft een vrijzinnig christelijk profiel. Twee personen vallen direct op. Jan van Hooydonk, de man achter Volzin en eerder het progressieve blad De Bazuin, is lekendominicaan. En Karl Derksen (overleden in 2002) was eveneens dominicaan, hoofdredacteur van De Bazuin én mede-oprichter van De Linker Wang.
Het Dominicaans Studiecentrum voor Theologie en Samenleving (DSTS), met Kalsky als directeur, stond aan de basis van Nieuw Wij. Met financiële steun van de overheid en diverse fondsen kwam de website tot stand. Overigens zonder expliciete verwijzing naar religie in de doelstelling, terwijl in de praktijk geloof en levensbeschouwing een belangrijke rol spelen.
zoekende gelovigen
Het is lastig labeltjes te plakken op deze platforms. Interreligieus? Progressief? Vrijzinnig? Niets past precies. Ze zijn de verzuiling voorbij - of zijn eigenlijk vaak nooit echt verzuild geweest.
De website Lazarus is daar een goede illustratie van. ‘Wij zijn zoekend, we worden wel de tobbers genoemd, de waarom-kinderen’, vertelt eindredacteur Marieta van Driel. Ze ziet wel overlap tussen Lazarus en Nieuw Wij, maar toch gaat het om deels andere werelden.
Met prominente bloggers als Rikko Voorberg en Alain Verheij is de toon van Lazarus vaak progressief. Net als bij Nieuw Wij en Volzin. Maar de achtergrond van de bezoekers verschilt. Van Driel: ‘Onze lezers zijn voor 70 procent kerkgaand, ze gaan elke week. Ongeveer 10 procent komt niet meer in de kerk. Ze hebben vaak ook een kerkelijke opvoeding gehad. De meesten horen bij de Protestantse Kerk in Nederland en de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt.’
Als onderdeel van de EO is Lazarus protestants van identiteit. ‘We willen graven in die christelijke traditie. Van daaruit worden de blogs geschreven en gaan we de dialoog aan. Daarom vind je ook blogs van katholieke schrijvers bij ons en besteden we aandacht aan het boek Spiegelreis van Enis Odaci en dominee Herman Koetsveld.’
vergrijsd bestand
Vooral de twee tijdschriften - Volzin en De Linker Wang - hebben te maken met een vergrijsd abonneebestand. Er is geen sprake van krimp, melden Odaci en Brinkhuis, maar beiden willen iets ondernemen om deze bladen een vitale toekomst te geven.
‘Het zou me niet verbazen als ik misschien wel de jongste abonnee van mijn blad ben’, vertelt Brinkhuis. ‘De eerste stap die ik wil zetten is dat De Linker Wang digitaal toegankelijker wordt. Mijn generatie waardeert religie weer meer. En nu de katholieke kerk een paus heeft die meer de weg van GroenLinks inslaat, zijn katholieken weer vaker trots op hun geloof.’
Ook wil Brinkhuis het blad een scherper politiek profiel geven. ‘Ik wil graag meer discussie over hoe de politiek zich bezig houdt met religie. En over sommige keuzes van GroenLinks, bijvoorbeeld hoe onze Kamerfractie meegaat met het voorstel van D66 over voltooid leven. Vanuit onze religieuze invalshoek denken wij daar toch wel anders over.’
Volzin wil meer invulling geven aan haar website, om zo als maandelijks verschijnend tijdschrift ook beter op de actualiteit in te springen. In september gaat een nieuwe site online. Er zijn nog meer plannen, vertelt Odaci. ‘We willen themareeksen starten, die we dan bundelen tot een boek. En misschien gaan we debatten organiseren. Zo gaat onze content steeds meer leven. Als blad heeft Volzin nog veel groeipotentie.’
sociaal ondernemen
Volzin heeft als tijdschrift met abonnees, uitgegeven door BDU, een stabiele basis. De Linker Wang kan leunen op GroenLinks. Voor de twee andere platforms is de situatie spannender. Lazarus werkt met twee parttime redacteuren en verder vooral freelance auteurs. Aan het eind van elk jaar bekijkt de EO of het platform door kan gaan. ‘Zo doet de EO dat met alles, ook met The Passion’, licht Van Driel toe.
Nieuw Wij is sinds ruim drie jaar een sociale onderneming en moet zelf proberen de broek op te houden. ‘Plots moest je ook acquireren, geld binnenhalen’, vertelt Kalsky. ‘Dat leverde intern spanningen op. Als hoofdredacteur, gericht op steeds vernieuwende content en verantwoordelijk voor het aantal bezoekers vond Greco Idema dat niet fijn. En dat begrijp ik ook, je wilt inhoudelijk werken en niet met financien bezig zijn.’
Nieuw Wij begon naast online met offline activiteiten, waarvan de Nieuw Wij Academy er een is. Hiermee richten ze zich op kennisoverdracht op scholen. Bijvoorbeeld door samenwerking met de EO via de documentairereeks ‘Sign of the Times’, die gaat over belangrijke maatschappelijke vraagstukken van deze tijd, zoals democratie, religie en klimaat.
‘Maar het is voor een organisatie binnen het levensbeschouwelijk circuit niet makkelijk om een financieel volledig zelfstandige onderneming te worden’, concludeert Kalsky. Maar ze gaat voor de inhoud, zoals voor de huidige discussie over racisme.’Wij willen mensen in gesprek brengen. De witte persoon enerzijds, die zegt: ik ben toch geen racist? En aan de andere kant de activist die zegt: dit speelt nu al zo lang, mijn geduld is op. Die twee brengen wij bij elkaar, op zoek naar hoe je verschillen met elkaar kunt verbinden en de wereld een beetje beter kunt maken.’ ■
‘De gemiddelde leeftijd is vrij hoog’, vertelt hoofdredacteur Lucas Brinkhuis over de achterban van De Linker Wang. Het blad bestaat sinds 1991 en heeft lange tijd dominee Ab Harrewijn als boegbeeld gehad. Na het overlijden van deze communistische predikant in 2002 is er een prijs naar hem genoemd. Het blad telt vijfhonderd abonnees. Dat aantal is stabiel, mede doordat GroenLinks groeit, denkt Brinkhuis. De verbinding aan die partij maakt De Linker Wang uniek. Interesse in religie is er bij die partij altijd geweest, vertelt Brinkhuis. ‘Maar we zijn nu meer interreligieus dan strikt christelijk.’
‘De vraag hoe we ons allemaal thuis kunnen voelen in onze samenleving, is het uitgangspunt gebleven van Nieuw Wij.’ Manuela Kalsky stond in 2008 mede aan de basis van deze website. Ze was hoofdredacteur, directeur en is tegenwoordig voorzitter van het stichtingsbestuur. De site had voor de verzelfstandiging 80.000 unieke bezoekers per maand en telt nu ongeveer 55.000, waarvan de helft jonger is dan veertig. Het aantal bezoekers groeit weer. Nieuw Wij heeft veel aandacht voor religie als middel om te verbinden. Sinds 2017 is Nieuw Wij een sociale onderneming, met eigen projecten, waaronder de Nieuw Wij Academy.
‘Lazarus is er voor mensen die vragen durven stellen over, worstelen met, maar ook houden van het christelijk geloof’, vertelt eindredacteur Marieta van Driel. De site trekt mensen van tussen de 25 en 75 jaar, vertelt ze. ‘Maar het zwaartepunt ligt bij de dertigers.’ Lazarus is genoemd naar de bijbelse figuur, die tevens ‘beschermheilige van de melaatsen, oftewel de buitenbeentjes’ is, meldt de website. Het platform hoort bij de EO en heeft 35-40.000 unieke bezoekers per maand. Het gaat dan vooral om ‘zoekende’ christenen, meestal met een (orthodox) protestantse achtergrond.
