Bij Netflix wordt de geschiedenis ingrijpend veranderd
Amsterdam
Een groot aantal van de duizenden films en series die op Netflix te zien zijn, gaat over historische gebeurtenissen. Het kan gaan om Netflix Originals, nieuwe rolprenten die speciaal voor deze snel uitbreidende betaalzender worden gemaakt. Maar vaker nog worden programma’s ingekocht.
Culturele kwaliteit of historische gedegenheid zijn voor de immens succesvolle Amerikaanse betaalzender minder van belang dan kostprijs en kijkcijfers. Dat betekent dat goedkope producties uit de staatsruif van niet-democratische landen of programma’s met een politieke boodschap ongefilterd via Netflix bij een derde van de Nederlandse huishoudens terecht kunnen komen.
En dan is het opletten geblazen. Vorige week bleek dat Netflix een aflevering van de komische talkshow Patriot Act verwijderde na kritiek vanuit het rechtschapen Saudi-Arabië. Dus wordt het tijd voor een kleine test. Wat komt er aan politieke geschiedenis kijken bij de Poolse serie 1983 en de Russische verbeelding van het leven van Trotski?
(tekst loopt door onder video)
protestserie
1983 is de titel van de eerste Poolse Netflix Original. Vreemd is dat niet. Tijdens het communisme had het land al tamelijk veel filmvrijheid; regisseurs als Andrzej Wajda, Krzysztof Kieslowski en Agnieszka Holland haalden westerse prijzen. Onlangs nog werden Poolse films als Kler (‘Clerus’, over misstanden in de Rooms-Katholieke Kerk), Zimna wojna (Koude Oorlog, liefde tijdens het in zwart-wit verbeelde communisme) en Ida (een Poolse non die er in de stalinistische jaren zestig achter komt dat ze de dochter van vermoorde Poolse Joden is) bekroond.
Polen heeft de laatste vijf jaar een rechts, nationalistisch bewind, waarin kerk en anticommunisme bouwstenen zijn van een geforceerde nieuwe identiteit, die in musea, geschiedschrijving en wetgeving nieuwe taboes schept. Praten over Pools antisemitisme, de soms foute biografie van de huidige machthebbers, het misbruik binnen en de politieke dienstverlening aan regime en staat door de dominante kerk; dat levert nu juridische sancties op of een heksenjacht in de steeds minder onafhankelijke media.
1983 is eigenlijk een protestserie tegen al deze ontwikkelingen, een aanklacht tegen het Polen van nu, geregisseerd door Agnieszka Holland (70). Haar vader was een communistische Poolse Jood die in 1961 bij een verhoor thuis uit het raam sprong of werd gegooid. Haar moeder hielp Joden in de oorlog en werd door Yad Vashem als een rechtvaardige erkend. Zelf staat ze in een linkse, feministische traditie, maar brak toch door in Hollywood. 1983 is het Poolse House of Cards; ironisch genoeg regisseerde Holland ook enkele delen van die topserie op Netflix, ingehaald door Trump en de schandalen rond Frank Underwood/Kevin Spacek.
1983
1983 speelt twintig jaar later, in 2003. Polen herdenkt dan de (fictieve) golf van aanslagen die werden gepleegd in 1983. Polen is een politiestaat, het IJzeren Gordijn is nooit gevallen en de rechtse realiteit met de technologie van nu koppelen zich in beeld en geluid met de communistische repressie van vroeger. De veiligheidsdienst heet dan ook SB (gewoon dezelfde als de Sluzba Bezpieczenstwa van vroeger) en generaal Kazimierz Swietobor heult met de Russen om de ontmanteling van het kernwapenarsenaal (onder Amerikaanse regie) te saboteren.
De overheid maakt jacht op de linkse terreurgroep Lekka Brigada en voormalig politiechef Anatol Janow (type-Wolf uit Flikken) ontmaskert met de rechtenstudent Kajetan Skowron een regeringscomplot om de oppositie uit te schakelen. Kajetan heeft verkering met de dochter van een minister die fout blijkt te zijn. Het idealistische stel komt erachter dat de kinderen van voormalige regimecritici zijn weggehaald en bij ‘betrouwbare’ gezinnen zijn opgevoed. En alle partijen kopen in bij de machtige Vietnamese maffia die de onderwereld in Poolse steden beheerst; zware wapens scoor je in Little Saigon bij de afhaalrestaurateur.
De serie wil aangeven dat de elementen van terreur meegaan met elk regime, of dat nu hamer en sikkel of de nationale vlag heilig verklaart.
Zestien films op Netflix en Amazon Prime (deels ook gewoon op YouTube te zien, soms met Engelse ondertitels) zijn van Russische origine; drie detectives, vier nostalgische films die de Sovjettijd als onschuldig walhalla laten zien en negen historische rolprenten en series. Die hemelen weliswaar niet het communisme op, maar laten dat zien als een tijdelijke fase, een intermezzo met foutjes. Zo worden terreur, schaarste en oorlog dienstbaar gemaakt aan de uiteindelijk herrezen Russische natie.
Daarom kan in Fartsa sovjetnostalgie samengaan met de executie van een handelaar in westerse valuta (had ‘ie maar niet zo dom moeten zijn, denk je als gedrogeerde binge-watcher), bouwt Sofija eind vijftiende eeuw als echtgenote van tsaar Ivan III eigenhandig het Kremlin en verjaagt ze de Mongoolse horden, en zet Stalin in Nachtzwaluwen in 1941 een geheel uit vrouwen bestaand luchtmachtsquadron op. Niet verteld wordt dat enkele dames bijna de doodstraf kregen, omdat ze ondergoed maakten van hun parachutezijde.
Trotski
Maar niets haalt het qua geschiedvervalsing bij Trotsky. Netflix kocht de achtdelige serie bij Sreda Productions, dat het in 2017 voor het Russische Eerste Kanaal maakte. Het ministerie van Cultuur betaalde mee en de hoofdrolspeler is Konstantin Chabensy, dezelfde man die in Sobibor de opstand ontketende; ook die film was na een aanbetaling van het Russische cultuurdepartement zorgvuldig van Joods heldendom ontdaan.
(tekst loopt door onder video)
Trotsky als serie leek intrigerend, omdat Leon Trotski (1879-1940) in de Sovjet-Unie taboe was. Hij was radicaler dan Lenin en wilde een permanente revolutie op wereldschaal. Trotski werd door Stalin verbannen en in Mexico waarschijnlijk in opdracht van Moskou vermoord; zijn schedel werd met een ijsbijl ingeslagen.
In de Netflixserie treedt Trotsky op als een eigenzinnig, megalomaan man, die zonder gewetensnood veel bloed vergiet. Het lijkt een aangenaam schuldbewuste reflectie op het Sovjetverleden, totdat steeds doordringender blijkt dat het bij de filmfiguur Trotskyen de historische figuur Trotski om de Joodse Rus Lev Davidovitsj Bronstein gaat, die veel in het buitenland woonde en omging met de elite. Een bloeddorstige bedrieger dus, en o ja, een Jood met westerse connecties. Hij geeft zelfs bevel om het tsarengezin om te brengen, met al die schattige prinsessen. Historisch is dat niet; de executie in 1918 was een rommelig resultaat van Lenins aarzeling en doorpakkende regiobestuurders in Jekaterinenburg.
Nee, dan Stalin. Hij schuift weinig spraakzaam door de serie heen. Zijn portret oogt niet sympathiek, maar hij is wel een keihard en effectief organisator, in een tijd waarin geweld nu eenmaal noodzakelijk was. Ik kom hier niet om aardig gevonden te worden, straalt Stalin uit, een als mens vormgegeven koele kansberekening.
Ja, zo ziet Putin ze graag. <
