Kwetsbare talen worden bedreigd door COVID-19
Amersfoort
De Andamans liggen in de Indische Oceaan, tussen India en Birma, omringd door duizenden kilometers water. Toch dringt ook daar het virus door. De drie laatste sprekers van een van de ernstig bedreigde eilandtalen zijn allen 50-plus, en hun gezondheid is al zwak. Tot 4 april waren er nog vier sprekers van de 'Groot-Andamanese taalgroep', op die dag stierf op South Andaman Island, in de Baai van Bengalen, Licho, de laatste spreker van het Sare, aan tbc en hartfalen. De andere drie spreken een andere Groot-Andamanese taal, het Jeru. Wetenschappers werkten zo’n twintig jaar met haar samen om alle snippers informatie die er nog te redden waren, te behouden. COVID-19 heeft de eilanden in april bereikt.
globalisering
De taal- en COVID-19-situatie op de Andamans is weliswaar een extreem voorbeeld, zegt prof. dr. Niels O. Schiller, directeur en hoogleraar Psycho- en Neurolinguistiek aan het Leiden University Center for Linguistics. 'Maar het is de realiteit. En er zijn nog veel méér bedreigde talen. Ook als er nog duizenden sprekers zijn, kun je nu al voorspellen dat die er in één generatie niet meer allemaal zijn. Veel landen in Afrika tellen wel vijftig tot honderd talen, waarvan er een of twee domineren. Kleine talen zijn de verliezers van de globalisering. Dit taalonderzoek is altijd een race tegen de klok, ook als er nog wel wat meer tijd is. Maar de corona-epidemie verergert de situatie.'
Schiller krijgt veel verzoeken van onderzoekers die dolgraag hun veldwerk weer op willen pakken. 'Tanzania is rood volgens het RIVM, lastig te verteren als je het land goed kent en weet dat je daar, in dunbevolkt gebied, veel veiliger bent dan in Rotterdam of Amsterdam. Intussen ligt het taalonderzoek stil. Dat geldt onder meer voor onderzoek naar de Sion-taal in Ecuador.' Nog een voorbeeld? 'Victoria Nyst en haar groep doen onderzoek naar gebarentalen onder dove gemeenschappen in West-Afrika. Daar leeft een ander groot probleem: gebrekkige informatie over COVID-19. Het onderzoek hielp deze mensen ook om goed op de hoogte te zijn. Op afstand kun je nog wel iets doen, dankzij videobellen. Maar internet werkt er vaak niet. Dat is niet alleen tragisch voor de taalwetenschap, maar ook voor de gezondheid van mensen, die toch al de verliezers van de globalisering zijn.'
langdurig isolement
De Andamans, een uitgestrekte eilandarchipel, zijn het thuis van jager-verzamelaars, samen niet meer dan zo’n 670 mensen van de Onge en Jarawa-volken. Hun talen, onderling ook weer zeer verschillend door langdurig isolement, ook ten opzichte van elkaar, gelden als 'isolaten', de Ang-taalgroep. Het Ang heeft geen enkele bekende relatie met welke andere taal op aarde dan ook. De structuur is uniek en ontleend aan het menselijk lichaam; dat is verdeeld in zeven zones, die van deze eilanders elk een abstract symbool kregen. De bewoners van North Sentinel spreken waarschijnlijk ook zo'n Ang-taal, maar dat is niet of nauwelijks te onderzoeken door de vijandige houding van deze eilanders, zo'n vijftig in getal.
In 2018 haalde North Sentinel het nieuws, toen een Amerikaanse zendeling werd gedood op het strand. Buitenstaanders mogen van de Indiase regering niet op het eiland komen. Andamanezen zijn zwart, hun voorouders verlieten Afrika zo'n zestigduizend jaar geleden, nemen wetenschappers aan.
meer coronadoden
Kleine-taalsprekers kampen vaak met een kwetsbare gezondheid, wat weer vatbaarder maakt voor COVID-19. Zo vallen er onder de vijf miljoen Native Americans ('Indianen') drie tot vier keer meer coronadoden dan het Amerikaanse gemiddelde. 34 procent van de 'Native Americans' van 18 tot 64 jaar heeft een slechte gezondheid.
Menige universiteit werkt hard om COVID-19-informatie te vertalen in honderden kleine talen. In Australië sprong ook een kerk bij, de Alice Springs Baptist Church, met voorlichting in vier Aboriginal-talen. <
7000 talen
'Veel van de ongeveer 7000 talen die nu op aarde worden gesproken, verdwijnen', legt professor Schiller uit. Tientallen of honderden sprekers zijn niet genoeg voor een taal om te overleven. 'Op tijd de structuur, de woorden en de grammatica vastleggen is belangrijk. Het mooie van taaldiversiteit is dat het zoveel zegt over de menselijke cognitie en hoe wij onze hersenen gebruiken.' Ook bevatten talen culturele en ecologische kennis.
7000 talen
'Veel van de ongeveer 7000 talen die nu op aarde worden gesproken, verdwijnen', legt professor Schiller uit. 'Tientallen of honderden sprekers zijn niet genoeg voor een taal om te overleven. 'Op tijd de structuur, de woorden en de grammatica vastleggen is belangrijk. Het mooie van taaldiversiteit is dat het zoveel zegt over de menselijke cognitie en hoe wij onze hersenen gebruiken.' Ook bevatten talen culturele en ecologische kennis.
