‘Kind, ik wijs je af uit liefde’

‘Er zijn moeders die het verstoten van hun kind zien als daad van liefde, om het weer op het rechte spoor te krijgen.’

Azzini is een geboren en getogen Braziliaan. Zijn moeder had het moeilijk toen hij haar vertelde op mannen te vallen. ‘Maar het is nooit een conflict geworden. Ze vond een goede manier van balanceren tussen haar overtuigingen en mijn geaardheid. Mijn moeder is een vrijgevochten vrouw: gelovig maar niet zo religieus. Daarmee bedoel ik dat ze niet al te strak vasthoudt aan regels, aan hoe het allemaal zou moeten volgens anderen.’ Azzini verliet zijn vaderland op zijn achttiende. Hij denkt dat die emigratie de acceptatie van zijn homoseksualiteit ook gemakkelijker heeft gemaakt voor zijn familie. ‘Ik heb de ruimte genomen mijn eigen pad te creëren. Dat haalde de spanning eraf.’

Hoewel de verhouding tussen moeder, kind en religie voor de regisseur wat dat betreft dus niet al te complex is geweest, raakt het spanningsveld hem toch zo persoonlijk dat hij deze keer zélf het podium opgaat als acteur. ‘Spannend en interessant’, noemt hij die stap. ‘Opeens had ik het besloten, tijdens het uitdenken van het project. Het thema gaat me zo aan het hart dat ik er zelf iets over wil vertellen. Die persoonlijke deelname past bovendien goed bij onze manier van werken.’

Omdat Azzini tijdens de voorstelling zelf op de planken staat, vroeg hij theatermaakster Adelheid Roosen mee te kijken als eindregisseur. Het stuk kan worden gezien als een dialoog waarin de ervaringen van de spelers zijn verweven met die van de moeders en homoseksuele kinderen die de makers in een voorstudie spraken. Het gaat om zowel christelijke, islamitische, joodse als hindoeïstische gelovigen. ‘Hoewel de religieuze groepen verschillende woorden gebruiken, en verschillende rituelen en boeken hebben, spelen onderling dezelfde menselijke processen’, viel Marcus Azzini op. ‘En de beschadigingen die daarbij kunnen ontstaan, zijn dus ook precies hetzelfde. Alle kinderen delen één ding: een heel groot verlangen naar de acceptatie van hun moeder.’

‘Kunnen jullie de naam van de voorstelling niet veranderen in God is alles?’, was de eerste opmerking van de islamitische moeder van actrice Nazmiye Oral toen zij hoorde dat haar dochter zou meespelen in God is een moeder. Oral: ‘Voor haar is die titel blasfemisch. Maar ze komt wel kijken. Dat vind ik best spannend.’

Wie de naam van het stuk heeft verzonnen, kan Oral zich niet herinneren. ‘We wilden onderzoeken: hoort God als een moeder te zijn? Waarin raakt moederschap aan de God tot Wie wij ons richten?’ Tijdens de voorbereiding op de voorstelling verruimde het begrip ‘moeder’ voor de actrice: ‘Je hoeft geen moeder te zijn om moeder te zijn. Je hoeft zelfs geen vrouw te zijn om moeder te zijn. Moederschap gaat over de zorg die je hebt voor de ander. Dat kent iedereen, als je toelaat wat in je aanwezig is en je ziet wie er voor je staat: een mens in nood, die je vraagt: “Mag ik bestaan?”’

Nazmiye Oral draagt geen hidjab zoals haar moeder Havva, maar hoge hakken, lippenstift en jurkjes met een diep decolleté. Eerder speelden de twee samen de voorstelling Niet meer zonder jou, waarin ze met elkaar in gesprek zijn over hun botsende levensstijlen en opvattingen. ‘Het allerergste wat je tegen mij kan zeggen is: “Mam, ik geloof niet in God.” Dan wil ik het liefst doodgaan’, zei Havva in dat stuk. Dat de gesluierde moeder met haar het podium opging, ziet Oral als liefdesoffer. ‘Niemand had ooit kunnen denken dat het zover zou komen. Toen ik begon met acteren, belde ze op om me duizend gulden per maand te bieden als ik ermee zou stoppen. Ze zag de toneelwereld als Sodom en Gomorra.’ Hoewel het stuk goed werd onthaald en de twee zelfs in New York optraden, wilde Havva in eerste instantie niet dat haar familie zou weten waar ze mee bezig was.

gemeenschap, geloof en kind

Veel moeders ervaren spanning in de driehoeksverhouding tussen gemeenschap, geloof en kind, viel Marcus Azzini op tijdens de voorbereidende gesprekken. ‘Als hun kind uit de kast komt, krijgen zij vaak de schuld van omstanders.’ In die zin is er wezenlijk verschil tussen ouders, gelooft hij. ‘De relatie met de moeder – die bloedband – is op de een of andere manier nog onontkoombaarder dan met de vader.’

Oral: ‘Er zijn moeders die het verstoten van hun kind zien als daad van liefde, om het weer op het rechte spoor te krijgen. Maar de meesten kunnen het niet. Letterlijk niet, biologisch niet: je hebt hem of haar gebaard, bent voor eeuwig verbonden. De onderstroom, noemde een gereformeerde moeder van een homoseksueel kind dat. Die gaat voorbij aan religie en gemeenschap.’

groter dan de hel

Strijd met zijn geaardheid heeft de gelovige Marcus Azzini zelf ervaren. ‘Vroeger wel. Ook omdat je als homo niet opgroeit in je eigen gemeenschap. Die vind je pas later – als je geluk hebt. Dat levert angst voor discriminatie op, maar ook een rare relatie met je eigen anders zijn.’

De regisseur heeft het gevoel dat hij twee keer uit de kast moest komen. Niet alleen als homoseksueel, maar ook als christen. ‘In Nederland is het moeilijk voor dat laatste uit te komen. Zwijg er maar over, kreeg ik als advies tijdens mijn integratieproces. “Jij gelovig? Maar je bent zo slim!”, hoor ik weleens. Alsof het iets met intelligentie te maken heeft … Niet alles hoeft te worden bewezen. Als je goed met mensen doorpraat, blijken ze trouwens veelal toch ook zelf wel ergens in te geloven.’

Nazmiye Oral wordt vaak beschreven als afvallige moslim, maar ze kan zich daar niet helemaal in vinden. ‘Daarvoor moet je van je geloof vallen. Ik ben islamitisch opgevoed en je doet wat je geleerd wordt. Maar toen ik er op mijn zestiende voor het eerst echt over nadacht, voelde ik in mijn hart: dit kan God niet zijn. Hij moet groter zijn dan al die regels en hel en verdoemenis.’

Ze ziet de mooie, hoopvolle kanten van religies. ‘Diep vanbinnen voel ik een roep om wakker te worden. Het lijden waar we allemaal in gevangen zitten, klopt niet. Maar er is geen geloof dat mij raakt als waar. Vroeger wilde ik verlicht raken. Inmiddels ben ik al heel tevreden als ik echt volwassen kan zijn: iemand die verantwoordelijk is voor haar eigen welbehagen en niet getriggerd wordt door kinderlijke trauma’s.’

troostrijk

Celibatair leven, dagelijks blijven bidden om een andere geaardheid, de wereld intrekken op zoek naar een ‘vervangende moeder’: de homoseksuele kinderen die de theatermakers spraken, kiezen voor verschillende manieren van omgaan met het spanningsveld waarin ze zich begeven.

De crux zit hem wat Marcus Azzini betreft in een voortdurende dialoog tussen moeder en kind. ‘Het gesprek blijven aangaan, en waar nodig een poging doen elkaar te vergeven.’ God is een moeder kan daar volgens hem aan bijdragen: de acteurs nodigen het publiek tijdens de voorstelling uit hun eigen ervaringen te delen. ‘Ik hoop op gelovige mensen in de zaal, dat maakt de avond rijker.’
Nazmiye Oral: ‘Het kan zo troostrijk zijn te zien hoe anderen dealen met een situatie die net zo complex is als de jouwe. Zowel voor moeders als voor kinderen. In reactie op de try-outs kregen we via Instagram een berichtje: “Bedankt voor de voorstelling, ik voelde me gehoord.”’ ■

naar aanleiding van

God is een moeder.

Door Toneelgroep Oostpool i.s.m Adelheid+Zina. Met Marcus Azzini, Nazmiye Oral en Sidar Toksöz. Te zien t/m 20 maart 2020.