De omgekeerde borduurwerken van Rob Scholte

In de vorige eeuw grepen dominees en andere positieve denkers gretig naar deze voorbeelden van vooral vrouwelijke huisvlijt: ‘Ons leven is als de achterkant van een borduurwerkje. We begrijpen de betekenis vaak niet. Ons bestaan lijkt soms zo doelloos en onsamenhangend. Maar op een dag krijgen we de voorkant te zien en ervaren we het leven in alle volmaaktheid zoals het is bedoeld!’ Rob Scholte is juist geïnteresseerd in de rafels en de losse eindjes van de keerzijden. Met een jongensachtige nieuwsgierigheid naar dingen die normaal verborgen blijven: een zwembad zonder water, de binnenkant van een poppenkast en de achterkant van een goochelaarstafel, heeft de kunstenaar zich op de borduursels gestort.

Scholte verliet Nederland in 1995 na een turbulente periode die eindigde in een bomaanslag waarbij hij beide benen verloor. In 2005 keerde de kunstenaar als herboren terug. In onze op drift geraakte maatschappij ging Scholte op zoek naar artistieke rustpunten. Zo stuitte hij op de minst hippe kunstvorm die hij kon vinden: borduurwerkjes. In die periode werden ze massaal van de hand gedaan via kringloopwinkels en kofferbakmarkten.

‘Ik weiger in de ongeïnteresseerde domheid te geloven, waarmee Nederland afstand neemt van traditionele, met de hand gemaakte borduurwerken, die door moeders, grootmoeders en overgrootmoeders met veel liefde en geduld in de hun overblijvende krappe uurtjes steek voor steek zijn vervaardigd. Het resultaat van lange weken, maanden en jaren noeste arbeid wordt door erfgenamen voor slechts een euro van de hand gedaan. En wat komt ervoor in de plaats? Ikea-kunst!’, aldus een verontwaardigde Scholte.

Veel van die borduursels zijn afgeleid van grote kunstwerken van Rembrandt, Vermeer, Van Gogh, Fragonard en Millet. Kennelijk waren de maaksters onder de indruk van deze voorbeelden en was dit hun manier om zo’n afbeelding onder hun ogen te zien ontstaan. Daarnaast was het borduren een effectieve manier om rust te vinden. In onze tijd proberen we te onthaasten met kleurboeken voor volwassenen. Het is niet eens zo’n gekke gedachte het ouderwetse borduurambacht in ere te herstellen. Scholte heeft met zijn Embroidery Show duidelijk in de roos geschoten; de tentoonstelling trekt veel publiek.

Aangezien veel borduurwerken op elkaar lijken en ze een versimpelde versie zijn van bekende originelen, is het een uitstekend idee van Scholte ze op deze manier tentoon te stellen. Elk borduurwerk, ook van dezelfde voorstelling, krijgt zo zijn eigen karakter; de dikke knopen, de zichtbare onwil netjes af te hechten en het spaarzame gebruik van het materiaal geven de afbeeldingen een eigen dimensie en zelfs mysterie. De voorkanten zijn zo kitscherig dat je ogen er pijn van doen, maar omgedraaid en ingelijst veranderen ze in kunstwerken. Scholte plaatste zijn handtekening op de oude voorkant, wat inmiddels dus de achterkant is, waarmee de waarde van de werken omhoog is geschoten. Het is te hopen dat de erfgenamen die de resultaten van deze noeste arbeid zo achteloos wegdeden, oma’s werk niet alsnog gaan opeisen.

Je kunt je niet aan de indruk onttrekken dat Rob Scholte, net als bijvoorbeeld zijn Amerikaanse voorbeeld Jeff Koons, terugverlangt naar de geborgenheid en de knusheid die we in onze opgejaagde maatschappij zijn kwijtgeraakt. Wandelend langs onschuldige bergtafereeltjes, huilende zigeunerjongetjes, vredige stillevens en biddend gevouwen handen verdwijnt ieder cynisme en hunker je naar de inmiddels verdwenen rust en de toewijding die deze anonieme kunstenaars laten zien.

Embroidery Show is een logische stap in de carrière van Scholte. De rode draad in zijn oeuvre is het plaatsen van bekende beelden in een nieuwe context waardoor hun betekenis verandert. Dat kan gaan om een nageschilderd mens-erger-je-niet-spel, een tot zelfportret opgeblazen copyrightteken, het Philips-logo in het schilderij Nachtlicht, crucifixen in een fles, knikkers in een lijst en een wandschildering in het in Japan nagebouwde Huis ten Bosch.

Embroidery Show is een overtuigende tentoonstelling geworden. De omgekeerde borduurwerken verzoenen je voorzichtig met het bestaan. Hun rafelranden en losse eindjes geven kleur en betekenis aan het leven. Draai ze nog maar niet om. ¦