Lettergrepen 711 van Hans Werkman over de postbode van het Oostenrijkse Brixen
Een stille zomerzondagmiddag in Oostenrijks Tirol. We nemen het treintje van Kirchberg naar Brixen im Thale, vier minuten maar. Onderweg flarden sneeuw hoog op de bergen en rode stroken geraniums aan de huizen. Brixen is uitgestorven. Achter de spijlen van een balkon beweegt een schim in rok. Ik zet een hand aan de mond en roep: ‘Bitte, wir suchen die Kirche!’ Een vrouw buigt zich over de geraniumbakken en roept: onder het spoor door, linksaf, ‘geradeaus, fünf Minuten.’
Op de hof rond de kerk zoeken we de postbode. Hij heette Andreas Geisler. Willem van Toorn heeft in 1988 een mooi gedicht over hem geschreven. Het staat in zijn bundel De aardse republiek. ‘Tegen de kerk’, zegt het gedicht, maar daar is geen Geisler te vinden. Dan maar de begraafplaats op. En daar ligt-ie al: In Frieden ruht Andreas Geisler, Postbeamter in Ruhe (1886-1973). Volgens het gedicht moet er ook zoiets als Wiedersehn op de steen staan, maar dat klopt niet. Het blijft er even mooi om.
‘In vrede rust Andreas Geisler, postbeambte’
in Brixen in het dal. Al vijftien jaar,
vermeldt de steen. Hij heeft het voor elkaar:
zijn graf tegen de kerk, waardoor zijn kansen
ter opstanding verzekerd zijn tot aan
het grote blazen op de jongste dag.
‘Tot ziens’ heeft dus de steenhouwer gehakt.
Je ziet hem. Hoe hij dan weer dienen mag.
De hoge sneeuw door, op zijn rug de tas
boordevol brieven in een nieuwe taal.
Hij danst de bergen op. Licht is zijn last.
De oude postbode en zijn vrouw kijken ons vanuit hun portretjes aan, hij met snor, zij met een lach. Maar wie is de jongeman op het derde ovale portret? Mijn vrouw duwt het gebladerte onderaan de steen omlaag en daar lezen we: Sohn Stanislaus 1944, met tussen de naam en het jaartal een afbeelding van het ijzeren kruis dat Hitler aan 300.000 van zijn soldaten uitreikte. Kreeg de zoon het postuum? Voor blijken van moed? Hij sneuvelde op 23 maart 1944 in Italië, zo vermeldt een oorlogsgedenkteken achterop de begraafplaats. Was die jongen een naziboef of een soldaat die het ook niet helpen kon? In elk geval lees ik nu meer in de ogen van de postbode en zijn vrouw dan bij mijn eerste blik.
Willem van Toorn (83, dichter, romanschrijver, Jan Campertprijs, Herman Gorterprijs) woont met zijn vrouw een groot deel van het jaar in het gehucht St Denis de Jouhet in Midden-Frankrijk. Ik mail hem en hij beantwoordt mijn vragen. ‘Ik ervaar het als een mooi geschenk dat uw vrouw en u daarheen zijn getogen. Dat het gedicht een uitgesproken christelijke gedachte of voorstelling verwoordt is zeker waar. Christelijk onderwijs van lagere school tot en met de Vrije Universiteit gaat een mens niet in zijn koude kleren zitten. Hoewel ik niet gelovig ben, al heel lang niet meer, ben ik me er zeer van bewust hoezeer de taal van dat onderwijs mij mede gevormd heeft. Zelfs het slotzinnetje van dit gedicht is bijbels, realiseer ik me bij herlezing.’
Hij herinnert zich de naam Stanislaus absoluut niet en hij kan zich niet voorstellen dat hij dat ‘Tot ziens’ bedacht heeft. Het is immers de kern van het gedicht. En ‘zijn graf tegen de kerk’, dat lijkt hem ook niet iets wat hij gefantaseerd heeft. Zou er na 1988 een nieuwe steen geplaatst zijn? Hij vindt het niet waarschijnlijk, maar ook niet onmogelijk. Of heeft hij de werkelijkheid zo vervormd dat hij dat mooie beeld kon toepassen, vraagt hij zich nu af. ‘Ik denk dat wat mij boeide in deze grafsteen de trouwhartige toevoeging “postbeambte” was. De associatie dat hij in het hiernamaals weer post zou rondbrengen, maar dan in een nieuwe taal, vond ik ontroerend.’
Daarmee zijn we terug bij de werkelijkheid van het gedicht. Het bestaat. Dat is voldoende. De werkelijkheid van de grafsteen heeft er voor ons wel een dimensie aan toegevoegd.
