Over de verkeerskunde: ‘Ga alsjeblieft niet dood op weg naar school’
Gek eigenlijk, schrijven journalist Thalia Verkade en hoogleraar Marco te Brömmelstroet (zie kader) in hun boek Het recht van de snelste, dat je op parkeerplaatsen niet zomaar mag gaan barbecueën. Of een moestuin aanleggen. Waarom mogen al die privé-eigendommen, auto’s, al die plaats innemen in ruimte die van iedereen is? Volgens Verkade en Te Brömmelstroet zijn we het (te) vanzelfsprekend gaan vinden dat publieke ruimte een verkeersruimte is geworden. ‘De straat’ is al tientallen jaren van de automobilist. Dat kan anders.
Wat is de essentie van verkeer?
Te Brömmelstroet: ‘Het boek is geschreven om precies dat gesprek aan te gaan. Als mensen vragen aan je hoe het in het verkeer was, bedoelen ze eigenlijk: “Was het druk op de weg?” Dat is ook waar het op de radio ieder half uur over gaat: files. Stel dat op de radio ieder half uur zou gaan over wie er zijn omgekomen in het verkeer, verandert het gesprek.’
Verkade: ‘Ondanks dat het door de coronacrisis rustiger op straat is, vielen er in april niet minder verkeersdoden dan normaal. In verklaringen hoor je dan dat dat kan omdat ouderen nu meer fietsen en er meer kinderen op straat spelen. Maar die activiteiten zijn niet inherent dodelijk. Onze inrichting van de publieke ruimte maakt mogelijk dat er doden vallen, zelfs al is het rustiger op straat.’
Vijf procent van de Nederlanders heeft persoonlijk last van files, schrijven jullie. Dat viel mij erg mee. Waarom voelt het dan als een groot, maatschappelijk probleem?
Verkade: ‘Dat heeft met taal te maken. ‘Filekwestie’ klinkt al minder urgent dan het ‘fileprobleem’. En over drukke wegen wordt regelmatig gesproken als ‘dichtslibbende aderen’. Dat klinkt gevaarlijk, misschien zelfs dodelijk. Maar waarom, en voor wie of wat?’
beeld De Correspondent
Te Brömmelstroet: ‘Daar zit nog een laag onder. Met de opkomst van de auto, in de jaren zestig, kwam er een nieuw vakgebied: de verkeerskunde. Het startpunt van die opleiding, nog altijd, is de doorstroming van de auto. Alle modellen zijn bedoeld om de auto zo min mogelijk weerstand te laten ondervinden. En de verkeerskundige heeft een enorme invloed op de publieke ruimte. Ik ben in Ede al twee jaar aan het steggelen met de gemeente hoe de ruimte rond de school van mijn kinderen wordt ingericht. Ik heb alleen maar met verkeerskundigen om de tafel gezeten. Waarom ook niet met een socioloog of pedagoog?’
Verkade: ‘We dachten erachter te gaan komen welke boze geesten hierachter zitten. Maar volgens mij zijn die er niet. Alle betrokkenen hebben de beste bedoelingen, iedereen wil veilige straten. Maar de auto blijft het uitgangspunt. We zijn gewend om onze kinderen te disciplineren naar wat de auto doet: links, rechts, links, goed uitkijken als je oversteekt. Veilig Verkeer Nederland moedigt dat aan. Maar waarom kunnen kinderen niet vrij rondlopen? Eigenlijk vraag je je eigen kind: “Ga alsjeblieft niet dood op weg naar school.” Dat is toch gek?’
In het boek gaat het meermaals over wat ‘eerlijk’ is. Is verkeer dan een moreel vraagstuk?
Verkade: ‘Ik zag het lange tijd als een technisch vraagstuk, maar publieke ruimte gaat inderdaad over rechten. Wie heeft daar vrijheid? Wie mag er zijn en wie niet? Op dit moment ‘winnen’ zij die harder gaan en zwaarder zijn, misschien omdat zij nuttiger zijn voor de economie dan een kindje van drie zonder rijbewijs. Wat mij betreft worden de rechten van een kind op dit moment niet gewaarborgd op straat.’
Te Brömmelstroet: ‘We schrijven over Tommy-Boy, een jongen van dertien die op zijn telefoon bezig was toen hij werd doodgereden door een mevrouw die te hard reed. Zijn vader gaat langs scholen om tegen jongeren te zeggen dat ze echt op moeten letten. Natuurlijk met de beste bedoelingen, maar hebben de kinderen een verantwoordelijkheid om niet te sterven? Of gaan we de vraag stellen hoe het kan dat je in Nederland zomaar een kind kan doodrijden? Ook voor degene in de auto is dat een enorme ramp.’
Verkade: ‘We zeggen zelden: dit ongeluk is de schuld van hoe we het hebben ingericht, zowel het verkeer als de samenleving. De auto kan dodelijk zijn, een smartphone niet. Maar toch gaat het in bijvoorbeeld overheidscampagnes over smartphonegebruik in de auto en niet over de auto zelf.’
beeld De Correspondent
Wie moeten er dan aan tafel zitten als een gebied wordt ontworpen?
Verkade: ‘Die vraag zelf kan onderdeel zijn van een democratisch proces. Want ook hier gaan we allemaal over.’
Te Brömmelstroet: ‘We willen vooral mensen als jij en ik wakker schudden. Vaak wordt een leefomgeving, je eigen straat, simpelweg geaccepteerd zoals deze is. Wethouders van een gemeente staan bijna altijd open voor input, maar die hebben vooral verkeerskundigen, opgeleid als ingenieur, aan tafel. Dan verandert er weinig. Kijk, als je je inzet voor je eigen leefomgeving word je al snel neergezet als Gutmensch, een activist die alles anders wil. Ik ben heus niet anti-auto. Die heeft ook een plek, maar welke: dat hangt van je perspectief af. Op vakantieparken en campings accepteren we dat onze auto niet naast ons huisje staat, kan dat ook in de eigen woonwijk?
Er komen nu meer straten waarin, zo lees je dan op een bord, de auto ‘te gast’ is. Dat lijkt mooi, maar betekent vooral dat in alle andere straten ‘de rest’ blijkbaar te gast is. Misschien vind je het muggenzifterij, maar als je naar de ‘verkeerstaal’ kijkt is de auto altijd leidend.’
Vanwege de lockdown krijgen voetgangers in het Brusselse centrum tijdelijk altijd voorrang. Zou dat een voorbode voor de toekomst kunnen zijn?
Verkade: ‘Brusselaars merken nu in ieder geval dat het anders kan. In België gebeurt nu wat wij graag willen bereiken, dat de invulling van publieke ruimte weer een politiek debat wordt. Als dat nu niet gebeurt, gaat alles weer terug naar het oude.’
Te Brömmelstroet: ‘Voor een systematische verandering heb je twee ingrediënten nodig: ten eerst landscape pressure, iets wat de status quo bedreigt, zoals de huidige crisis. Daarnaast mensen die de heersende partijen ‘aanvallen’ met nieuwe ideeën. In Brussel zie je momenteel ook dat er wordt teruggevallen op oude patronen. Geklaag, want de auto kan niet door de stad. Ook in Nederland gaat het, wat betreft de invloed van de intelligente lockdown op de mobiliteit, grotendeels over de invloed op de autowegen. Wat dat betreft is het de perfecte tijd voor dit boek. Hopelijk draagt het bij aan een nieuw gesprek.’ ■
Het recht van de snelste. Hoe ons verkeer steeds asocialer werd Thalia Verkade en Marco te Brömmelstroet. Uitg. De Correspondent, Amsterdam 2020. 264 blz. € 20
fietsprofessor
Rotterdamse Thalia Verkade (1979) schrijft over mobiliteit en straatleven voor het journalistieke platform De Correspondent. Marco te Brömmelstroet (1980) is hoogleraar Toekomsten van de Stedelijke Mobiliteit aan de Universiteit van Amsterdam en woont in Ede. Als hoogleraar onderzoekt Te Brömmelstroet, bijgenaamd ‘de fietsprofessor’, of en hoe innovaties kunnen bijdragen aan de menselijke maat van onze steden, het functioneren van de samenleving en de kwaliteit van onze openbare ruimte. Voor De Correspondent schreven hij en Verkade al samen over onder meer de waarde van reistijd en brede impact van verkeersongevallen op mensen.
