Literatuur: Het eiland van Van Nimwegen is een dystopia
De filosoof Immanuel Kant vergelijkt zichzelf in zijn in 1781 verschenen Kritik der reinen Vernunft met een ontdekkingsreiziger die lang op het eiland van de zuivere rede verbleef. Arjaan van Nimwegen laat in Westerlingen een schip Hollanders in 1781 stranden op een eiland waar de rede heerst, en kijkt toe wat er gebeurt.
Veel, er gebeurt veel. Een lijvige avonturenroman is Westerlingen. Een kleine vijfhonderd paginas vol avonturen op een door Van Nimwegen zelf ontworpen eiland met een eigen kaart, een eigen taal (beslist behorend tot onze taalfamilie), en eigen gebruiken. Torens worden er steeds afgebroken en herbouwd, want elke dag moet nieuw zijn. Geloof en kunst zijn uit den boze, geschiedenis is verbannen.
Vijf schipbreukelingen worden met name gevolgd, onder wie een cathechiseermeester en een koopman. Bij de eilanders zijn er zes hoofdpersonen, onder wie een stads- en gedingmeester en zijn dochter. De dochter verlieft zich in de koopman en vice versa, de cathechiseermeester zoekt bekeerlingen, maar maakt uiteindelijk vooral zelf een ommekeer door. Dit boek zit vol intriges. Ook zit het vol intertekstualiteit. Zo kan het zomaar gebeuren dat de verliefde dochter zich uit in de woorden van Leo Vroman (de maan is los), en uiteraard wordt er aan Gulliver gedacht, de beroemde ontdekkingsreiziger van Jonathan Swift.
eeuwig
Het eiland lijkt een utopie, maar blijkt een dystopie: een wereld waarin je juist níet wilt leven. Er schijnt orde, maar dissidenten blijken op gruwelijke wijze te worden uitgeschakeld. Gevoel is een zonde. De schipbreukelingen nemen hun gevoel mee, en dragen het over, maar worden op hun beurt weer beïnvloed door de gevoelloosheid, de geheugenloosheid van de eilanders. Ze schrijven memoires, maar vernietigen die weer. En alleen wat geschreven staat, bestaat.
Van Nimwegens roman is knap, maar zit vol, bomvol, en daar moet je van houden. Westerlingen houdt ons Hollanders een spiegel voor. Wie onder de avonturenroman de ideeënroman ontwaart, ziet hoe langer hoe meer overeenkomsten tussen de eilanders (westerlingen) en de Nederlanders (ook westerlingen). Holland [], waar alles eeuwig anders moet en toch elke dag hetzelfde blijkt.
Westerlingen
Arjaan van Nimwegen. Uitg. Wereldbibliotheek, Amsterdam 2012. 492 blz. 29,90
