Non-fictie: Fortuyn bracht blijvende nieuwtjes

Een jaar eerder was er een links, kritischer betoog van Dick Pels, De geest van Pim, Het gedachtegoed van een politieke dandy. Clemens van Herwaarden schreef een jaar na Wansink Fortuyn, Chaos en Charisma.

Fortuyn illustreerde het feit dat een derde van de Nederlandse kiezers permanent zweeft; voor het grijpen door het populisme van de dag. Hij was een eerste symboolfiguur van de ontzuiling van en de onvrede onder de Nederlanders. Dat populisme is iets dat blijft, rijst en daalt, zoals een hardnekkig virus. Fortuyn als politiek persoon is minder houdbaar.

drie publicaties

Op de tiende verjaardag van de moord op Fortuyn zijn er welgeteld drie publicaties, waarvan slechts één echt inhoudelijk. Ornstein ging na hoe Pim Fortuyn in zijn jeugd was, Elsevier publiceerde in de serie Ter herinnering een dik magazine met dvd, die de voornaamste mijlpalen in Fortuyns publieke leven vastlegt in fotos en bewegend beeld. Het derde boek, geredigeerd door Fortuyns voormalig kompaan Joost Eerdmans, is een terugblik van mensen die variëren van welwillende beschouwers tot regelrechte fans, ook postuum nog.

Een nieuwtje is dat Wiegel en Fortuyn al veel verder waren dan praatjes bij de open haard. Het kabinet Wiegel-Fortuyn stond voorjaar 2002 al in de steigers, om acht jaar Puinhopen van Paars op te ruimen. Ook de mediamiljonair Herman Heinsbroek, korte tijd minister van Economische Zaken in het kabinet Balkenende I, bekent de afspraak voor de ministeriële lunch met Fortuyn al gemaakt te hebben, vlak voor diens dood.

eigen werken

Maar verder? De lijst van Fortuyns eigen werken is eigenlijk imponerender: De Nederlandse verzorgingsstaat. Terugblik en vooruitzien (1983), ZakenkabinetFortuyn (1994), De verweesde samenleving (1995), Babyboomers (1998), De islamisering van onze cultuur: Nederlandse identiteit als fundament (1997/2002) en De puinhopen van acht jaar paars (2002). Het waren wel bundels verzamelde columns, maar ze gaven als geen ander de toon van de late jaren tachtig en negentig weer, na de crisis ervoor. Hang naar vroeger, verlangen naar warmte typeerden de latere Fortuyn, maar dat kon uitsluitend op basis van de verworven rechten, tot stand gekomen in een kille liberaal-socialistische sfeer van marktconform individualisme; en dat was de biotoop van de jonge Fortuyn.

beleggingszeepbel

Paars is dood, de beleggerszeepbel geklapt, de banken even voorzichtig. Fortuyn zou nu opereren in een streng klimaat van crisis en niet uitkomen met zijn gekke mix van sociaaldemocratisch paternalism en liberale economische ethiek. Het enige dat fascineert aan een man die na tien jaar al van een andere eeuw lijkt is zijn paradox: hoe homo ook en excentriek, hij wilde per se rooms-katholiek zijn, horen bij die moederkerk die uiteindelijk alles vergeeft. Fortuyn was de politieke versie van Van het Reve.Ornstein geeft in zestien bladzijden weer wat Foruyn als rooms-katholiek jongetje las. Hetwas braaf en traditioneel. Pim is misdienaar bij debourgondische, intelligente pastoor Bik, diede kleine gemeenschap in Driehuis beheerst. Pim wilde dan nog priester worden, uiteindelijk paus.

paus

De eenzame en juist vanwege zijn ijdelheid vaak teleurgestelde koorknaap had nog een lange weg te gaan. Maar hij ging die weg wel. Nergens blijkt dat duidelijker dan in het interview met het Katholiek Nieuwsblad, op 15 februari 2002, tien weken voor zijn dood. Hij verwierp het gezag van paus en kardinaal en wilde niet leven zoals Johannes Paulus II of Simonis. Van progressieve katholieken moest hij echter helemaal niets hebben. De Acht Mei Beweging vond hij scheurmakerij, van scherpslijpers. Bodar vond hij een heel vreselijke man, die net zoals de paus het gevaar van de islam zou onderschatten. Fortuyn wilde moslimonderwijs verbieden, maar christelijk onderwijs bevorderen, als dat niet was geseculariseerd. Misbruik in rooms-katholieke instellingen? Zijn eigen schooltijd bij de paters Augustijnen beschreef hij als uiterst aangenaam en liefdevol.

Juist in de laatste maanden van zijn leven zocht Fortuyn contact met de traditionele Haagse pastoor Louis Berger. Die werd zijn vriend en biechtvader. Op 5 mei 2002, één dag voordat hij vermoord werd, plaatste Fortuyn een briefje aan de deur van de afwezige pastoor met de woorden: De partijleider staat voor uw deur en u bent er niet. Waar moet hij nu zijn biecht doen?

10 jaar zonder Pim. 12 hoofdrolspelers over de erfenis van Fortuyn

Joost Eerdmans en Martijn van Winkelhof. Uitg. Karakter, Uithoorn 2012. 148 blz. 12,95

De jonge Fortuyn

Leonard Ornstein. Uitg. De Bezige Bij, Amsterdam 2012. 208 blz. 17,95

Pim Fortuyn. Ter herinnering 1948-2002

Uitg. Elsevier, Amsterdam 2012. Boek + dvd. 14,95