Jonathan Safran Foer schreef zichzelf volwassen

Op indrukwekkend jonge leeftijd meldde ­Jonathan Safran Foer zich aan het literaire front. Zijn veelgeprezen debuut, Alles is verlicht, verscheen in 2002; Foer was slechts 25 jaar. Drie jaar later volgde zijn tweede bestseller: Extreem Luid & Ongelooflijk Dichtbij, een intelligente en experimentele roman over een jongen die zijn vader verliest bij de aanslagen op de Twin Towers in New York. De naam van Safran Foer was gevestigd. Daarna bleef het, in elk geval op fictiegebied, lang stil. Nu is er eindelijk een nieuwe roman: Hier ben ik. Een doorwrocht werk waarin de auteur diepe vragen verkent, speurt naar de betekenis van een leven, van hét leven. Het verhaal cirkelt rondom het Joods-Amerikaanse gezin Bloch: Jacob en Julia, begin veertig, hij schrijver voor een tv-serie, zij architect, en hun drie opgroeiende zoons Sam, Max en Benjy. Jacob en Julia waren ooit gelukkig, maar zijn met de jaren van elkaar vervreemd geraakt. In het begin van de roman is dat nog onuitgesproken. Safran Foer beschrijft knap hoe de twee elkaar nog wel vinden in alle arbeid die opvoeden vereist, maar hoe ver tegelijk de liefde is.

Het onuitgesprokene wordt ineens wel uitspreekbaar wanneer Julia een geheime telefoon vindt waarmee Jacob vunzige berichtjes heeft gestuurd naar een vrouwelijke collega. In het vervolg concentreert Safran Foer zich vooral op de gedachten en wederwaardigheden van ­Jacob, die zo druk is opgegaan in de rollen van zijn leven (vader, echtgenoot, zoon, vriend, enzovoorts) dat hij zichzelf is kwijtgeraakt. Hij wil een goede vader zijn, maar ook een attente zoon. Zijn werk goed doen, maar ook thuis volledig aanwezig zijn. Hij is Joods, maar het joodse geloof belijdt hij in dubbele ontkenning: hij gelooft nooit niet. Kortom: zijn leven hangt van innerlijke conflicten aan elkaar.

Abraham

De titel van de roman, Hier ben ik, benadrukt dit nog eens. Het is een verwijzing naar Genesis 22, waarin God Abraham beveelt diens zoon Isaak te offeren. Wanneer Abraham door God wordt geroepen, antwoordt hij: ‘Hier ben ik’. Die woorden zijn veelzeggend, volgens Safran Foer. ‘Abraham zei niet: “Wat wilt U?” en ook niet: “Ja?” Hij antwoordt met een mededeling: “Hier ben ik.” Wat God ook wil of nodig heeft, Abraham is er helemaal voor Hem, onvoorwaardelijk, zonder reserves en zonder om uitleg te vragen.’

Maar als Abraham in vers 7 dezelfde woorden gebruikt wanneer zijn zoon hem vraagt om bescherming, blijkt hoe onmogelijk de keuze is die God van Abraham vraagt. Als Abraham de opdracht werkelijk had moeten uitvoeren, had die zijn identiteit verscheurd.

Terug naar Jacob, de hoofdpersoon van Hier ben ik. Halverwege de roman wordt er nog heviger aan zijn grondvesten gemorreld, wanneer Israël wordt getroffen door een aardbeving en vervolgens bedreigd door een pan-Arabische invasie. De hoofdstukken over deze politieke crisis blijven op de achtergrond, enigszins abstract; ze dienen vooral als middel om Jacob in beweging te krijgen. Gelooft hij ergens in? Gééft hij wel ergens om? Wat vindt hij nou werkelijk belangrijk in zijn leven?

Philip Roth

Hier ben ik is in sommige opzichten nog dezelfde Safran Foer als elf jaar geleden. Intelligent, grappig, onderzoekend. De kinderen Sam, Max en Benjy veroveren je al snel met hun veel te slimme vragen (‘Als God overal is, waar liet Hij de wereld dan toen Hij die had geschapen?’). Ze zijn net zo ontwapenend als de jonge Oskar in Extreem Luid & Ongelooflijk Dichtbij. Maar Hier ben ik wijkt ook in een aantal opzichten af van Safran Foers eerste romans. Deze nieuwste roman is minder speels en experimenteel, en iets traditioneler en realistischer. Maar ook volwassener, doorwrochter, minder aanstellerig pleasend. Vooral ook lastiger te vatten.

Hier ben ik heeft iets weg van de gezinsgeschiedenissen van Jonathan Franzen (De correcties, Vrijheid) en van de getroebleerde personages van Philip Roth, die slecht uit de voeten kunnen met hun seksualiteit en met hun Joods-zijn, met de druk om het als Jood goed te doen, in naam van alle Joden die het niet werd vergund verder te leven.

Het is gissen in hoeverre de zoektocht van hoofdpersoon Jacob ook die van Safran Foer zelf is (geweest), ook al liggen de parallellen voor het grijpen. Hoe dan ook, de auteur heeft de laatste elf jaar niet stilgezeten. Met Hier ben ik schreef hij zichzelf volwassen. ¦