Literatuur: een kot vol gekibbel bij Geertrui Daem

De Tweede Wereldoorlog wordt langzaam verwerkt, terwijl de Koude Oorlog volop aan de gang is. De seksuele revolutie vindt plaats. Gastarbeiders komen naar Nederland om er te werken.

Ook bij de dames onderling zijn deze maatschappelijke veranderingen merkbaar. De oudste twee zussen, Mariëtte en Louise, zijn conservatief en bezorgd – Louise is vanwege ziekte in haar kindertijd zelfs letterlijk vrij kleurloos. Judith is juist een vrijgevochten meisje, veel alleen op pad, Estelle is flamboyant en altijd verliefd. Ditmaal is haar oog gevallen op de Nederlandse pensiongast Koos Polderdam.

dwarsdoorsnee

Die nieuwe verliefdheid maakt een en ander los. Haar zussen zijn vooral geërgerd om alwéér een nieuwe vlam, met wie het toch niet beter kan aflopen dan in het verleden. Judith blijkt een nooit gedeelde herinnering te hebben aan Estelles laatste liefje. De zussen krijgen ruzie over hoe een vrouw zich nu precies moet gedragen en kleden voor een man; wat is koketteren en wat is verleiden en wat ongepast? Het gevit neemt een wending wanneer Estelle aankondigt dat ze zwanger is van de heer Polderdam – of is ze gek aan het worden, of ziek? Geertrui Daem (1952) schreef behalve Viersprong verhalen, romans en toneel, waarvoor ze meermaals werd bekroond. Daems oeuvre wordt geplaatst in de traditie van de sociale roman, maar wie Viersprong op die manier leest, zal toch teleurgesteld worden. Van een sociale roman mag je meer verwachten – niet alleen een inkijkje, een dwarsdoorsnee van de maatschappij, maar een roman die daar ook echt iets over zegt. Die niet alleen laat zien, maar daar ook doorheen kijkt.

De roman bevat wel verschillende sociale elementen. Viersprong heeft een aantal vaste gasten en zelfs enkele bewoners, die doorgaans gezamenlijk de maaltijd gebruiken. Een gemêleerd gezelschap: een oude, ietwat dementerende dame, een wetenschapper, een pensionado, twee Italiaanse gastarbeiders – maar helaas, de personages zijn van bordkarton en de tafeldialogen hebben meer weg van een klucht. Het taalgebruik is weliswaar mooi Vlaams maar door het realisme nogal tuttig: ‘Stella ziet haar aantrekkingskracht in de expressie op het bleke gezicht van de Hollander weerspiegeld. Ze geniet ervan. “Misschien wilt ge de kamer eerst toch eens zien, meneer Polderdam,” vraagt ze met getuite lippen, “vooraleer ge toehapt?”’ Ook het gebruik van de vele koos- en bijnamen tussen de zussen (Stella of Zuskeje voor Estelle, Wiske voor Louise, Kik voor Judith enz.) zal komen uit een verlangen naar realisme, maar is vooral storend en verwarrend.

onvruchtbaarheid

Het grootste gemis ligt echter op een ander vlak. Daem beroert heel wat pittige thema’s: globalisering, de Koude Oorlog, de dood van Kennedy – verkrachting, (on)vruchtbaarheid, geestesziekte. Jammer genoeg gaat ze echter nergens verder dan de oppervlakte, en wordt er weinig aandacht besteed aan heftige gebeurtenissen. De dood van Kennedy is vooral een omlijsting van getut tussen de zussen. De verkrachting die ter sprake komt beslaat zo’n twee pagina’s en komt daarna nooit meer aan de orde.

Wellicht is het Daems bedoeling om zo aan de oppervlakte te blijven van al die ernst – die theorie wordt ondersteund door het zeer verrassende einde – om aan te tonen dat al die grote zaken in het gewone leven van de alledaagse mens toch vooral functioneren als babbel tijdens de maaltijd, als een terzijde van je eigen sores. Om aan te tonen dat je je van een dag niet de krantenkoppen herinnert, maar vooral hoe blij of ongelukkig je zelf was. Het is een mogelijkheid, maar daarvoor staan de personages niet goed genoeg. Het verrassende einde redt Viersprong enigszins, maar lang niet helemaal. Viersprong is als klucht of provinciale vertelling prima te lezen, maar geenszins de intense sociale roman die het belooft te zijn. ¦