Luister naar

Theologen over zelfontplooiing

Nieuws
Zelfontplooiing is het dominante verhaal waarin mensen vandaag leven. Hoe ziet dat verhaal eruit? En wat zou een christelijk alternatief kunnen zijn?
Wim de Bruijn
vrijdag 24 juli 2015 om 03:00
Theologen over zelfontplooiing
Theologen over zelfontplooiing

Het tv-programma Masterchef: een jonge vrouw staat met een mooi opgemaakt gerecht voor de strenge jury. De jury vraagt haar nog één keer te vertellen waarom ze er staat. ‘Dit is de eerste keer in mijn leven dat ik echt voor mezelf kies en mijn hart volg’, verklaart ze met tranen in haar ogen. Een jurylid is zichtbaar aangedaan: ‘Als jij met deze inzet en passie doorgaat, ga je heel ver komen’. Thuis op de bank zien de kijkers goedkeurend en misschien wat afgunstig toe: ‘Prachtig, zoals die vrouw eindelijk haar dromen durft te verwezenlijken.’

Zomaar een uit de vele dagelijkse voorbeelden van het allesdoordringende en overal aanwezige verhaal van zelfontplooiing in het licht waarvan de huidige mens zijn leven duidt en vormgeeft. Daarom is het goed dat dit verhaal, dat al in 1991 door de Britse socioloog Anthony Giddens onder woorden is gebracht, theologisch wordt geduid. Want ook onder kerkmensen en in kerkdiensten speelt het een grote rol, zo blijkt uit de bundel Zelfontplooiing. Een theologische peiling.

Herman Paul opent met een onderzoek naar vrouwenbladen, waaronder het christelijke blad Eva. Dit inleidende hoofdstuk in de bundel is een uitgewerkte versie van een eerder artikel in het Nederlands Dagblad, waaruit blijkt dat ook in Eva de zelfontplooiingsidee een grote rol speelt. Vermengd met christelijke noties, maar duidelijk aanwezig. Nu ligt er het risico dat theologen daar in ronkende bewoordingen negatief op reageren. Maar dat doet deze bundel niet, en dat is te waarderen. Henk van de Belt duidt het begrip vanuit de schepping en herschepping in Christus. Hij komt zo tot een positieve waardering van zelfontplooiing als ontvouwing van de mogelijkheden die de Schepper in de mens gelegd heeft. De vergelijking met een knop die zich ontplooit tot een bloem dringt zich op. Filosoof Ger Groot laat echter zien dat het huidige zelfontplooiingsideaal vooral geworteld is in de filosofie van Sartre. Sartre kent niet zoiets als een helder omschreven ‘zelf’ dat zich kan ‘ontplooien’. De mens is ‘wezen-loos’ en wordt radicaal bepaald door het vermogen om te kiezen. Alles wat een mens is, is hij omdat hij daar zelf voor gekozen heeft. De opdracht van vrouwenbladen, om heel bewust je eigen doel te bepalen en dat te volgen, komt hier vandaan. Waar dit letterlijk nagevolgd wordt, zijn de gevolgen echter extreem. De keuzemogelijkheden zijn eindeloos, de vrijheid is grenzeloos en het resultaat is onverzadigbaarheid. Alle auteurs van de bundel wijzen deze vorm van zelfontplooiing af. Op de vraag hoe het dan wel moet, worden verschillende antwoorden gegeven. Riemer Roukema laat op een prachtige verhalende manier aan de hand van de levens van Paulus en Petrus zien dat het in het Nieuwe Testament eerder gaat om afstand doen van de eigen positie dan om zelfontplooiing. Dat mensen juist op die manier goed tot hun recht komen. Atheïst Ger Groot heeft een minimalere oplossing: gewoon leven, met af en toe een ‘glimp van geluk’.

Niet elke bijdrage is even sterk. Zoals theoloog Rick Benjamins zelfaanvaarding met de rechtvaardigingsleer verbindt, dreigt de christelijke verzoening tot verzoening met jezelf te versmallen. De economische bijdrage van Adriaan Soetevent is wat vlak en in het geheel van het boek misplaatst.

Het zelfontplooiingsideaal verschijnt in de vorm van talloze verhalen. Paul noemt het ‘een narratief sjabloon’. Mensen die dit verhaal volgen leven in een script. De boeiende vraag is hoe de verhouding is tussen het leven in dit script en het leven in een volgen-van-Christus-script. Voor wie zich daarin wil verdiepen is dit een waardevol boek. Uiteindelijk bestaat het christelijke antwoord op het zelfontplooiingsideaal niet uit een boek, maar uit een manier van leven. ¦

Wim de Bruin

geloof

Zelfontplooiing. Een theologische peiling.

Herman Paul en Wouter Slob (Red.). Uitg. Boekencentrum Zoetermeer, 2015. 176 blz. € 15,90

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Afbeelding

Hij raakte in opspraak en zijn nieuwste roman overtuigt niet: Michel Houellebecq is het kwijt

Schrijver Michel Houellebecq raakte in opspraak door uitspraken over omvolking en zijn rol in een pornofilm. Onlangs verscheen zijn nieuwe roman in vertaling, maar die kan zich niet meten met Houellebecqs eerdere werk.

Afbeelding

Tom Schepers en de Heilige Graal: 'Christenen leven tussen D-day en V-day'

Hoe kom je van zelfverlossing tot genade? 'Door loutering', zegt de jonge theoloog Tom Schepers. Vier jaar was hij protestants pionier in Aalst. Zijn handen schreven een boek, met verrassend scherpe zinnetjes.

Afbeelding

Deze historica schreef een boek over de Reformatie in de Lage Landen dat veel protestanten zal verbazen

Aan de vooravond van de Reformatie van 1517 was de kerk 'vitaal en veelzijdig', meent historica Christine Kooi. Ze noemt de Reformatie in de Lage Landen een ongenode gast uit Wittenberg, die vroeg kwam en lang bleef.

Afbeelding

In deze geschiedenis van zwangerschap komt de kerk er niet best vanaf - en terecht

Trudy Dehue schreef een belangrijk boek over zwangerschap. Eeuwenlang bemoeiden pastoors en priesters zich met zwangere vrouwen. 'De anti-abortus- of pro-lifebeweging doet er goed aan naar haar uitgangspunten te kijken.'

Afbeelding

Wie bepaalt wat 'normaal' is?

'Normaliteit' deed dankzij de uitvinding van de statistiek tweehonderd jaar geleden haar intrede in de Europese en Angelsaksische geneeskunde, fysiologie, psychologie, sociologie en criminologie. Dit had kwalijke effecten, stelt Sarah Chaney (1978).

Afbeelding

De strijd om de ruimte wordt maar geen echt gevecht

We kunnen niet zonder ruimtelijke ordening, een visie die op het niveau van de landelijke overheid wordt ontwikkeld. Dat maakt Jozef Keulartz heel duidelijk. Maar hij had wel scherper positie mogen kiezen.