Jelmer Mommers wil het positieve verhaal over het klimaatprobleem vertellen

Jelmer Mommers. De Correspondent Uitgevers, Amsterdam 2019. 240 blz. € 20

Jelmer Mommers studeerde communicatie en informatiewetenschap. Daarna haalde hij een master journalistiek. Hij doet al meer dan vijf jaar onderzoek naar klimaat en duurzaamheid. De inzichten die hij opdeed, legde hij vast in zijn boek Hoe gaan we dit uitleggen. Onze toekomst op een steeds warmere aarde. Hij werkt sinds mei 2015 bij De Correspondent. Hij schrijft vooral over klimaatverandering en energie. ‘Natuur en voedsel komt ook steeds meer in mijn blikveld’, vertelt hij.

Voordat hij bij De Correspondent ging werken, schreef hij als freelancer over de omslag van fossiele energie naar schone energie. Hij werkte samen met drie andere freelancers. ‘Wij noemden ons De Energiegroep. We deden onderzoeksprojecten voor verschillende media. De Correspondent was een van onze opdrachtgevers.’

U hebt begrip voor mensen die wegkijken voor het klimaatprobleem. Kunt u dat uitleggen?

‘Ik heb bij het schrijven van mijn boek veel gedacht aan een van mijn beste vrienden. Hij is zich heel bewust van het klimaatprobleem, maar heeft er geen enkel vertrouwen in dat we het gaan oplossen en dat we op tijd gaan doen wat nodig is. De overheid zou het moeten oplossen, maar doet te weinig, zegt hij. Bedrijven kiezen voor winst op korte termijn. Veel burgers gaan nog steeds elk jaar met vliegvakantie en zijn kennelijk ook niet bereid hun gedrag aan te passen. Dus is het hopeloos, redeneert mijn vriend. En daarom is hij geneigd weg te kijken. Ik snap dat heel goed. Ik wil in mijn boek laten zien dat je ook kunt kijken naar wat er wel goed gaat.’

Wat gaat er wel goed?

‘Je kunt overal zien dat de wending is ingezet. Duurzame energie wordt snel goedkoper.

Er zijn overheden en gemeenten die doelen stellen om de CO2-uitstoot terug te dringen. Gemeenten leggen laadpaalnetwerken aan voor elektrische auto’s. Er zijn bedrijven die investeren in schone energie en elektrisch vervoer. Zo gebruikt Philips bijna alleen nog duurzame energie. Dat bedrijf is van een fabrikant van wegwerplampjes uitgegroeid tot een bedrijf dat zich richt op apparaten die weer worden teruggenomen. Je kunt in elke winkel duurzame keuzes maken. Er zijn nieuwe landbouwtechnieken. Er is veel protest tegen het doorgaande gebruik van landbouwgif en tegen boskap. Het stapelt op. En het kan snel groeien.’

U schrijft voor De Correspondent achtergrondartikelen over klimaatverandering. Sinds wanneer verdiept u zich in het probleem?

‘Toen ik studeerde, las ik in de krant over het plan van Shell om CO2 onder Barendrecht op te slaan. Ik begon erover na te denken, want het leek me extreem onlogisch om CO2 onder de grond op te slaan als je de uitstoot ervan ook kunt voorkomen. Ik begon meer over CO2 en over klimaatverandering te lezen. Het groeide uit tot een fascinatie.’

Hoe voelde u zich, toen u de ernst van de klimaatcrisis ging inzien?

‘Tijdens mijn studie was ik nog niet bezorgd over klimaatverandering. Hoe ernstig de gevolgen van klimaatverandering zijn, heb ik ook niet geleerd door de krant te lezen. Ik heb er zelf achter moeten komen hoe erg het is. Als je alle puzzelstukjes bij elkaar gaat leggen, schrik je echt. Het voelt vervolgens wat eenzaam, omdat de wereld gewoon doordraait alsof er niets aan de hand is. Als je door een winkelstraat loopt of op een festival bent, kun je het gevoel krijgen dat bijna niemand het helemaal door heeft. Het is ook een groot en overweldigend probleem. Daarom lopen we er liever aan voorbij.’

Is dat echt zo, dat de meeste mensen het probleem uit de weg gaan?

‘Dat zou je wel denken als je de gesprekken om je heen volgt. Op verjaardagsfeestjes of in de trein gaat het niet over klimaatverandering. “Het dominante gesprek over klimaatverandering is stilte”, zegt de Britse schrijver George Marshall. Mensen praten niet graag over klimaatverandering omdat we allemaal weten dat we onderdeel zijn van het probleem. Maar mensen zijn minder apathisch dan je denkt, merk je als je er tien minuten met ze over gaat praten. “Het kan mij niet schelen” zeggen, is een manier om het op afstand te houden. Als je toegeeft dat klimaatverandering een probleem is, zul je er wat mee moeten moeten. Wat je ermee moet doen, is nu vaak negatief geformuleerd: minder op vakantie, minder vlees eten. Dat wil niemand en dat begrijp ik wel. Ik wil daarom ook het positieve verhaal vertellen. Daardoor krijgt de wending een andere lading.’

In de media gaat het de laatste jaren wel steeds vaker over klimaatverandering.

‘Dat klopt, je hoort er geregeld over, maar het gesprek is heel negatief en defensief. “Wat gaat het kosten, als mijn wijk van het aardgas af gaat?”, vragen mensen zich bijvoorbeeld af. Wie gaat het betalen? Wat gaan we verder verliezen? Mag ik niet meer op vakantie? En mag ik geen vlees meer eten? Vanwege die negatieve toon van het debat, hebben we het nog steeds liever niet over klimaatverandering. Terwijl de zekerste manier om te verliezen wat we hebben opgebouwd aan welzijn en comfort is: doorgaan op dezelfde weg.’

Wat wilt u bereiken met uw boek?

‘Ik wilde graag vertellen wat ik heb geleerd: waarom klimaatverandering een heel ernstig probleem is dat al onze aandacht verdient. Ik wilde ook schrijven over de oplossingen. Ik schrok tijdens het schrijven van mijn boek in positieve zin van wat we er nog allemaal aan kunnen doen. Het is volgens mij nog nooit zo haalbaar geweest om de uitstoot van CO2 terug te dringen. De kosten van zonne- en windenergie en die van batterijen gaan al heel lang heel hard naar beneden. Op een gegeven moment ga je de drempel over dat kosten zo laag zijn en opbrengsten zo groot, dat het snel kan gaan. Dat is bijvoorbeeld ook gebeurd met platte televisieschermen. Die waren peperduur. Maar ineens had iedereen ze. De stroom van zonnepanelen is goedkoop, schoon en je kunt het decentraal opwekken. Als je die voordelen ziet, krijg je een heel ander gesprek. Het gaat niet meer over wat je verliest, maar over wat je erbij krijgt.’

Het is wel een hele toestand om je huis energieneutraal te maken. De meeste mensen kunnen dat niet zelf betalen.

‘Er zijn ingrijpende verbouwingen nodig. Maar dat kan over een termijn van dertig jaar. Bij de eerstvolgende verbouwing van je huis kun je het meenemen. Het hoeft niet op stel en sprong. Zelfs als je geen beleid maakt om te verduurzamen, zou de stad er heel anders uitzien over dertig jaar.’

Gaat het snel genoeg?

‘Nee. In die zin ben ik geen optimist. Je zal mij niet horen zeggen dat het goed komt. Maar het is ook geen verloren strijd. Er komt geen apocalyps, zoals veel mensen denken. Apocalyptisch denken is een culturele traditie. De term komt uit de bijbel, uit Openbaring. In Hollywood is het nog steeds een favoriete sport om te bedenken wat de spectaculairste manier is om de wereld kapot te laten gaan. Wij zijn via dit format in extremen gaan denken: of alles blijft ongeveer zoals het is, of het gaat mis en dan ook helemaal mis. Maar het verhaal dat we onze kinderen vertellen, schrijven we zelf. Het is geen keuze voor a of voor b. Het is niet zwart-wit. We zullen ergens tussen die extremen uitkomen. Als we klimaatverandering laten toenemen, worden de gevolgen steeds iets erger. Steeds meer mensen migreren en steeds meer stukken land worden prijsgegeven aan de zee.’

Wie koopt uw boek, als mensen liever niet over klimaatverandering lezen?

‘Dat is moeilijk te voorspellen. Ik heb het geschreven voor iedereen die wil weten wat het probleem is met het klimaat, wat we eraan kunnen doen en welke rol je er zelf in kunt spelen.’

Er zijn maar weinig mensen die duurzaam consumeren. Die beweging blijft maar klein.

‘Ik denk niet dat die klein is. Als een kleine groep mensen vanuit overtuiging bepaalde keuzes maakt, dan trekken ze de rest mee. Tesla is begonnen met het ontwikkelen van een elektrische auto. Nu werkt de hele sector aan dit soort auto’s. Het stemrecht van vrouwen kwam er ook doordat een kleine groep er fel voor streed. Hetzelfde geldt voor de afschaffing van de slavernij. Kleine groepen krijgen veel gedaan. Daarom ben ik hoopvol.

Nieuwe normen komen langzaam op, daardoor zie je het soms niet. Stel je gooit je leven om. Je vliegt niet meer, je wordt vegetariër. Dan kan je na tien jaar denken: het heeft niets geholpen, want er wordt nog steeds veel gevlogen en er wordt nog steeds veel vlees gegeten. Maar als we ons gedrag veranderen, inspireert dat anderen.

Op politiek niveau lijkt het alsof klimaatontkenners aan de winnende hand zijn. Maar in de stemwijzer van de Europese verkiezingen stond de vraag: moeten de Europese normen over CO2 strenger worden nageleefd? Alle partijen zeiden: ja dat moet, behalve Forum voor Democratie, PVV en Jezus Leeft.

Het onderwerp duurzaamheid staat op de kaart. Het heeft alleen tijd nodig om te groeien. De overheid is daarbij nodig. Die moet de omslag naar schone energie die toch al bezig is, verder versterken.

Als je als overheid de standaard stelt, wordt die gevolgd. Zo kun je met een CO2-belasting echt meters maken. Daarmee verander je de koers van het schip, de consumptie van mensen. De jongste generaties hebben het helemaal door. Die roepen de oudste generaties, de politieke leiders, ter verantwoording.’

Jongeren die aan een klimaatstaking of -mars meedoen, krijgen als reactie: jullie vliegen zelf ook en jullie gaan na afloop naar de McDonald’s. Wat vindt u van die kritiek?

‘Als jongeren zelf drie keer per jaar heel ver gaan vliegen, dan is dat een beetje hypocriet. Maar het is ook flauw om als iemand idealen heeft, iets uit iemands leven aan te halen en te zeggen: jij bent hypocriet. We zijn allemaal schuldig aan klimaatverandering. Ik ben persoonlijk bijvoorbeeld niet bezig om totaal CO2-neutraal te leven. Dat kan in onze maatschappij helemaal niet. Ik vind het ook wat ijdel om in je privéleven zo ver door te schieten. Collectieve verandering is veel belangrijker. En wat moet je met dat schuldgevoel? Daarmee breng je de discussie niet verder. Schuld is namelijk een eenzaam gevoel. Schuld roept verlangen op tot zwijgen over datgene waarover je je schuldig voelt. Daarmee isoleer je je van anderen. Wat nodig is, is een positief gevoel van iets kunnen bijdragen. Een beeld van waar we naartoe willen en een geloofwaardige route daarnaartoe. Het zou fijn zijn als we trots konden zijn op de energietransitie. Het is een nieuwe impuls voor de economie en levert nieuwe banen op. We gaan er technologisch op vooruit. Het kan mooi zijn om collectief met iets bezig te zijn. Het Deltaplan bracht ook trots. In een tijd waarin zo veel mensen zoeken naar zingeving, lijkt mij dit een antwoord.’ ¦