Berthe Spoelstra slaagt er in haar debuutroman Schemerland de binnenwereld weer te geven van iemand bij wie het denken uit elkaar spat
Berthe Spoelstra. Uitg. Van Oorschot, Amsterdam 2019. 276 blz. € 20
De vijfentachtigjarige Jeanne kan niet langer op zichzelf wonen. Ze gaat verhuizen en haar kinderen pakken in, ruimen op, wat kan weg, wat moet mee. Ze hechten af. Jeanne zwijgt. Dat doet ze al jaren. Al die jaren hebben haar kinderen vragen gesteld, gesmeekt en geluisterd naar haar zwijgen. Nu komen ze ‘spullen halen in plaats van woorden’.
De roman speelt zich gedurende zeven dagen en nachten af in het hoofd van Jeanne waar de herinneringen aan haar eigen kinderjaren, aan haar ouders, aan haar zus op wie ze jaloers was, aan haar huwelijk en aan de jeugdjaren van haar eigen kinderen door elkaar heen lopen. Ook verzint ze een verhaal over een zevenjarig meisje, Lila, dat ze de stem geeft van haar liefste kleindochter en dat dient als ‘een schild tegen alles wat gaat komen’. Daarmee wil ze ‘de wachttijd inkorten’. Ze is niet van plan het achter haar liggende leven te duiden. ‘Ik hoef geen balans op te maken.’ Ondertussen doet ze dat natuurlijk toch wel.
Aanvankelijk komen haar associaties op gang door wat op de televisie is te zien of wat haar kinderen tegen haar of tegen elkaar zeggen. En hoewel haar wereld klein is, zijn haar gedachten voor de lezer nog lang goed te volgen. Maar de herinneringen en het verzonnen verhaal lopen steeds meer door elkaar heen. De echte wereld en de verzonnen wereld zijn niet altijd meer goed van elkaar te onderscheiden en het verdwijnen van haar spullen betekent voor Jeanne het verder verliezen van haar houvast. Haar wereld fragmenteert meer en meer, wat van de lezer de nodige inspanning vraagt om het verhaal te blijven volgen. Wat daarbij goed helpt, is het feit dat Berthe Spoelstra schrijft in mooie, korte, treffende zinnen (‘Dat het denken zo uiteen moet spatten alvorens af te sterven’) en overzichtelijke alinea’s. Met fraaie beelden en humoristische formuleringen weet ze de aandacht vast te houden. Wat ook helpt, is dat er af en toe wel degelijk een heldere, reflecterende gedachte opduikt in het hoofd van Jeanne. (‘Ik wil mezelf vrij het luchtruim in torpederen, de banden doorsnijden van mijn vlees en bloed. Ik moet weg van het geërfde leed van mijn ouders, los van de last van mijn kinderen.’)
Spoelstra heeft in haar debuutroman Schemerland op invoelbare en geslaagde wijze getracht de binnenwereld weer te geven van iemand bij wie het denken uit elkaar spat en het houvast verdwijnt. Dat vraagt van de lezer om door te zetten en zich te laten meenemen in de warrige gedachtestroom. Maar het is de moeite waard.
+ boeiende thematiek
+ prachtige taal
- vraagt doorzettingsvermogen
