Voor Richard Rohr is Christus overal zichtbaar

Zijn boek De goddelijke dans, over de Drie-eenheid, was enkele jaren geleden wereldwijd een succes. Met Het Christus mysterie, dat vorige maand in ons land verscheen, richt hij zijn aandacht op één van die drie.

Bij boeken over Jezus is de titel vaak al veelzeggend. Hoe noem je Hem? ‘Jezus, de Christus’, koos de katholieke theoloog Walter Kasper. In die keuze komen mens en God al samen. ‘Wie is Jezus?’, vroeg de jezuïet Thomas Rausch zich af. Die vraag doet je gedachten gelijk verschuiven in historische richting, naar de mens van tweeduizend jaar geleden.

Rohrs keuze gaat een heel andere kant op. Bij hem gaat het om Christus, die altijd was en is. En Hij is ook nog eens mysterie: overstijgt al het geschapene. Het knappe van Rohrs boek is echter dat hij Jezus, de Mensenzoon, niet uit het oog verliest.

De kant die Rohr op wil, wordt al in zijn introductie duidelijk. Daarin haalt hij de mystica ­Caryll Houselander aan, die schrijft over een keer, toen ze in een stampvolle metro zat. ‘Plotseling zag ik in mijn gedachten, maar zo levendig als op een schitterende afbeelding, Christus in al deze mensen’, citeert Rohr haar. Naar die Christus wil Rohr op zoek. Hij doet dat – als echte Amerikaan – met een grote ambitie. Hij wil met Het Christus mysterie een ‘radicale verandering’ brengen ‘in de manier waarop je kijkt en de manier waarop je leeft in jouw alledaagse wereld’.

puntkomma

Het boek bestaat uit twee delen. In het eerste zet hij de gedachte uit de inleiding verder uiteen: Christus als universeel fenomeen, niet de ‘achternaam van Jezus’, die zich in ons openbaart. Zijn invalshoek is positief. Rohr wil dat de lezer zijn gedachten omkeert. Hij wil bijvoorbeeld af van de nadruk op erfzonde en stelt daar de ‘erfzegen’ tegenover: onze gelijkenis met God, door Hem in ons dna gelegd bij de schepping.

Het tweede deel heet ‘de grote puntkomma’. Die wijst op de puntkomma in de zin ‘geboren uit de Maagd Maria; die geleden heeft onder Pontius Pilatus’ in de Apostolische Geloofs­belijdenis. Rohr wijst erop dat dit credo een theologisch en filosofisch statement is. Het gaat nergens over ‘liefde, hoop, de “onaan­zienlijksten”’. Het is theorie, geen praktijk.

Dat gat, die puntkomma, wil Rohr in zijn boek invullen. Zijn betoog blijft grotendeels mystiek, kan daardoor makkelijk over de hoofden heen gaan. Om het praktisch te maken, eindigt hij met twee oefeningen om het Christusmysterie te ‘belichamen’. Het draait daarbij niet om een verstandelijk analyseren van jezelf, maar eerder om contemplatie: het ervaren van God.

laudato si

Rohr noemt zich in het boek panentheïst. Hij kan God zien in zijn hond, in de lucht, in alle schepselen – schrijft hij in zijn boek. Met deze gedachte sluit hij aan bij de oosters-orthodoxe traditie. Als schepper heeft God een print van zijn dna achtergelaten in heel de schepping. Deze nadruk is ook heel franciscaans. Franciscus van Assisi schreef in de dertiende eeuw zijn bekende Zonnelied, waarin hij de zon en de maan, vuur en water en zelfs de lichamelijke dood aanspreekt als broeders en zusters. Hij prijst zo God via de schepping.

Het steeds terugkerende ‘laudato si’ in dit lied werd de titel van de milieu-encycliek van paus Franciscus. De paus verwerkt de scheppings­visie van zijn naamgenoot tot een visie op klimaat en natuur waarin het begrip incarnatie centraal staat.

Dat begrip is ook belangrijk bij Rohr. Incarnatie is meer dan alleen de menswording van God in de persoon van Jezus, betoogt hij. Het is veel breder en duidt op de aanwezigheid van God in de schepping vanaf het allereerste begin. God is liefde, staat in relatie tot alles wat Hij geschapen heeft en wil werken aan herstel van alles wat gebroken is.

franciscaans

Rohr verbindt aan dit gegeven praktische consequenties. God liefhebben is iets dat moet groeien, iets waar we naartoe moeten werken. We moeten klein beginnen, vindt hij, met het liefhebben van de elementen – daarna de bomen, dan de dieren, dan de mensen. En via die weg groei je toe naar liefde voor God.

Ook hier komt het franciscaanse in Rohrs denken weer tot uiting. Franciscus was een intuïtief mens, wars van structuren, tamelijk anarchistisch, die de opdracht van het evangelie niet eerst tien jaar overpeinsde, maar direct in de praktijk bracht. Net als Jezus – die vergelijking wordt vaak gemaakt – zette Franciscus geen systematische theologie of gestroomlijnde beweging neer.

Dat Rohr in die traditie staat, maakt zijn boek ook veelgelaagd. Eén keer lezen is niet genoeg. Op het ene moment reflecteert hij prachtig op de dagboeken van de joodse mystica Etty Hillesum. Elders komt hij met simpele praktische wijsheden: ‘De beste kritiek op het slechte is nog altijd het in de praktijk brengen van het betere.’ De rode draad: niet praten, niet discussiëren, niet twitteren – maar poetsen.

voetnoot bij Athanasius

Je moet weten ‘hoe je eigen stroom voelt’, drukt Rohr ons op het hart als hij zijn oefeningen inleidt. Dat klinkt een tikje zweverig. Ook dat verklaart zijn succes – hij sluit aan bij populaire ‘reli-trends’ als meditatie, het zoeken naar ervaring in een wereld die wetenschap en ratio overwaardeert.

Hij doet dit vanuit een expliciet orthodox-christelijke visie. Zo gooit hij niet, zoals André Troost in zijn meest recente boek, de twee­naturenleer (Jezus is volledig God én volledig mens) bij het grofvuil. Hij erkent dat deze theorie op rationeel vlak moeilijk te verteren is.

‘Goddelijkheid en menselijkheid moeten op een of andere manier als één spreken, want als de vereniging van God en mensheid ‘waar’ is in Jezus, dan is er een hoop dat die in ons allemaal waar zou kunnen zijn.’ Dat is hoe Rohr met dit centrale christelijke dogma omgaat. Hij spreekt de kerkvader Athanasius na, die leefde in de vierde eeuw, toen de discussie over de vraag wie Jezus nou precies is, op zijn felst woedde. Athanasius is een van de grondleggers van het christelijke dogma, Rohr ziet zijn boek als een ‘voetnoot’ hierbij.

Rohr komt dan ook langs de bekende vragen die leven rond Jezus. Waarom stierf Hij? Wat betekent opstanding? Wat moeten we met getuigenissen over Jezus? Hoe moeten we zijn woorden ‘dit is mijn lichaam’ en ‘dit is mijn bloed’ zien?

herstelrecht

Jezus wil herstellen. Als er één christologie, één portret van Jezus Christus uit Het Christus mysterie gehaald moet worden, dan is het dit. Rohr keert zich radicaal af van het idee van ‘verzoening door voldoening’, van Jezus die moest sterven in onze plaats, zodat Hij daarmee de toorn van God afwendt.

Herstelrecht, rehabilitatie, is wat Rohr daar tegenover stelt. ‘Het kruis was geen transactie, maar een grootse uiting van Gods stromende liefde.’ Jezus komt naar ons toe, zodat wij bij God kunnen zijn – onze vergoddelijking is het doel. Rohrs boek is zo rijk, dat het je aan het eind een beetje duizelt. Op dat punt komt hij met zijn beste advies: ga oefenen. Begin klein en train jezelf om in alles Christus te zien. ¦

Richard Rohr. Uitg. KokBoekencentrum, Utrecht 2019. 272 blz. € 24,99

+ positief mens- en Christusbeeld

+ orthodox maar ook eigenzinnig