Sterke mannen houden vooral van elkaar
Recensie
Ook in een democratie kan er ruimte ontstaan voor ‘de sterke man’. Die kan zichzelf doordrukken of worden gewenst door het volk dat hij zegt te vertegenwoordigen. Maar zijn macht is niet onbeperkt en het ‘tijdperk van’ lijkt alweer voorbij. Een disclaimer vooraf: spreken over ‘de sterke man’ houdt geen bewondering in voor het geslacht van de heerser. Sterke vrouwen zijn er genoeg, maar slechts weinigen brachten het in de recente geschiedenis tot autocraat of dictator. Sterker nog, letterlijk, juist vrouwen op dominante posten brengen vaak matiging, wijsheid en consistentie: Angela Merkel en Madeleine Albright volstaan als voorbeelden. Toch ziet Gideon Rachman in de afgelopen kwarteeuw het tijdperk van de sterke man. Aan hen wijdt hij hoofdstukken, in volgorde van hun opkomst: ‘het archetype’ Poetin (1999), Erdogan (2003), Orbán en Kaczynski (2010), Xi Jinping (2012), Modi (2014), Trump, Bolsonaro en Duterte (2016). De keuze is arbitrair en snel gedateerd. De Zuid-Amerikaanse ‘caudillo’s’ zijn alweer weg, Trump brokkelt af, Poetin verliest in Oekraïne en Erdogan krijgt bij de verkiezingen in voorjaar 2023 echte oppositie. Alleen in China, India en Hongarije lijken de heersers nog vast in het zadel te zitten. Toch is dit boek zeer waardevol. Gideon Rachman is een Britse journalist. In zijn nieuwste boek geeft hij een aantal criteria rond de ‘sterke man’ aan die ook bij het komen en gaan van de poppetjes opgeld blijven doen.
Vier elementen kenmerken ‘de sterke man’: een persoonlijkheidscultus, minachting voor de rechtsstaat, de pretentie ‘het volk’ te vertegenwoordigen en een door angst gedreven, nostalgisch nationalisme. Verrassend blijkt dit kwartet eigenschappen minstens evenzeer op te gaan in democratieën, of wat daar formeel nog voor doorgaat, dan in echte dictaturen, zoals China en Rusland.
Waarom kunnen mannen uitgroeien tot ‘sterk’? Ook bij die vraag ziet Rachman vaste patronen: het type gedijt goed in gebieden die sociaal en economisch zwak zijn; ontwricht zijn door de snelle globalisering, een hoge mate van criminaliteit en corruptie kennen, van migratie een mythisch gevaar maken, door angst voor en haat tegen minderheden te zaaien en in complottheo..
